Να ξεκαθαρίσουμε εξαρχής ότι ένα έργο τέχνης έχει αυτοτέλεια. Υπάρχει δηλαδή από μόνο του και «μιλά» στον αποδέκτη του ερήμην των επεξηγήσεων του δημιουργού, που στη συγκεκριμένη περίπτωση υπήρξαν πολυάριθμες. Η «θεωρία» δεν είναι πράξη, παρόλο που - όπως αναφέρει ο Βασίλης Ραφαηλίδης - στηρίζεται στην πράξη αλλά και τη διαμορφώνει! Σύμφωνα με μια διαλεκτική αντίληψη για τον κόσμο και την τέχνη, φθάνουμε από την πράξη στη θεωρία, επαγωγικά (από το ειδικό δηλ. στο γενικό), ενώ από τη θεωρία φθάνουμε στην πράξη παραγωγικά (από το γενικό στο ειδικό). Ο Αστέρης Κούτουλας είχε όντως την ευκαιρία να υπογράψει τη σκηνοθεσία ενός πραγματικά ενδιαφέροντος ντοκιμαντέρ, για την προετοιμασία και την παράσταση της εξαίρετης λυρικής τραγωδίας του Μίκη Θεοδωράκη «Μήδεια» που ο χορογράφος Ρενάτο Τζανέλα μετεξέλιξε σε μπαλέτο, στηριζόμενος στην χορευτική ερμηνεία της Μαρίας Κουσουνή, στον κεντρικό ρόλο της παιδοκτόνου του Ευριπίδη. Ενα τέτοιο φιλμ όμως φαίνεται δεν πληρούσε τη φιλοδοξία του ως δημιουργού, που - όπως ο ίδιος δήλωσε σε αθηναϊκή εφημερίδα - ήθελε να κάνει «ένα έργο ζωής, ένα έργο απόγνωσης, αντίστασης και συνάμα ομορφιάς, διά του οποίου θα ολοκληρωνόταν ο ίδιος, τρόπον τινά, πολιτικά»...
Το έργο τέχνης αντιμετωπίζεται ως ενιαία ολότητα όπου, το «μερικό» μπολιάζεται με την ποιότητα του «όλου», του οποίου και συνιστά αναπόσπαστο μέρος. Στην ταινία «ΑΝΑΚΥΚΛΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗ ΜΗΔΕΙΑ» συμβαίνει το αντίθετο... Το μερικό (ποσοτικά και θεματικά) μπολιάζει την (εκχυδαϊστική) αισθητική του στο «όλο», στην παράσταση του μπαλέτου «Μήδεια». Το μερικό συνίσταται από εμβόλιμα που συχνά πυκνά παρεμβάλλονται άνευ λόγου και δραματουργικής αιτίας. Στο μερικό ανήκουν: το στοιχείο της «καταστολής» - ΜΑΤ και κουκουλοφόροι σε διάφορες πόζες, ημερήσιες και νυχτερινές, παίζουν «κλέφτες κι αστυνόμους». Το στοιχείο της αθωότητας, με σύμβολό της μια Λολίτα σκανδιναβικών προδιαγραφών, με σαρκώδη μισάνοιχτα χείλη και λευκό φόρεμα και μπότες, η οποία περιφέρει την παρουσία της ως τούρτα. Τέλος, ιδιαίτερης σημασίας είναι το στοιχείο των «διάτιτλων». Οι διάτιτλοι, επεξηγηματικοί και σχολιαστικοί, λες κι είναι εμπνευσμένοι, σε μορφή και περιεχόμενο, κατευθείαν από το ροζ και τον κίτρινο Τύπο... Τα στοιχεία αυτά τέμνουν την αφηγηματική γραμμικότητα της σκηνικής παράστασης, με την ιδιότητα των στατικών, στιγμιαίων εικόνων και μόνο εικοτολογικά θα μπορούσαν να ενταχθούν στη φιλμική ολότητα. Η Μήδεια, η κόρη του βασιλιά της Κολχίδας και σύζυγος του Ιάσονα, τον οποίο βοήθησε να κλέψει το χρυσόμαλλο δέρας, για να τον εκδικηθεί, όταν εκείνος την αρνήθηκε ερωτικά, σκότωσε τα δυο τους παιδιά... Από πού ως πού το αστικό κράτος έχει σχέση με το μύθο της Μήδειας; Με του Κρόνου ίσως, με μπόλικη καλή θέληση... Από πότε η αστική Ελλάδα (ως μητερούλα) τρώει τα παιδιά της; Και ποιοι είναι αυτοί που σπρώχνουν (τους αδαείς) να πειστούν ότι δεν υπάρχει παρά αντιπαράθεση γενεών, γονιοί και παιδιά, ο ένας τρώει τον άλλο... Στην ευρωενωσιακή Ευρώπη που ο επιθετικός προσδιορισμός «ταξικό» έχει, από δεκαετίες, εξοβελιστεί από λεξικά, κείμενα, λεξιλόγια κλπ... καλλιεργούνται διάφορες εκδοχές κοινωνικού αυτοματισμού, μεταξύ άλλων και η αντιδραστική θέση ότι η νεαρή ηλικία των προσώπων είναι το καθοριστικό της προόδου, σε σχέση με τις γηραιότερες... Ετσι στις μέρες της κρίσης αφήνεται αλώβητος ο καπιταλισμός, ο χαρακτήρας, η φύση και οι νομοτέλειές του. Μήπως είναι πολύ βολικό (γιατί δεν έχει ταξικό περιεχόμενο) να αντιμετωπίζουμε το σύστημα, το αστικό κράτος και τους μηχανισμούς του με όρους «Μήδειας», ψυχανάλυσης και όχι πολιτικούς; Και μέσα από ποιο σύνδεσμο διεισδύει στο θέμα η παραχαραγμένη «αθωότητα» μέσα από κείμενα της Αννα Φρανκ;
Η ταινία του Κούτουλα θα μπορούσε να είναι ένα καλό ντοκιμαντέρ αν περιοριζόταν στο μπαλέτο! Ολα τα υπόλοιπα στοιχισμένα δίπλα στο έργο του Θεοδωράκη μοιάζουν με ύβρη... Ο ευρωπαιο-θρεμμένος σκηνοθέτης, προϊόν και φορέας της κοινωνίας του, καίτοι έζησε σ' αυτή τη γη πάνω από μισό αιώνα (γεννήθηκε το 1960 στη Ρουμανία και το 1968 μετακόμισε με την οικογένειά του στην Ανατολική Γερμανία, όπου σπούδασε και σήμερα ζει στο Βερολίνο), δε φαίνεται να φρόντισε να μετουσιώσει τη γνώση, την εμπειρία και τη νοημοσύνη του σε στοιχειώδη συμπεράσματα για τον «κόσμο» μέσα στον οποίο ζει, σε απαντήσεις σε ερωτήματα που τον ταλανίζουν... Τέλος, παραθέτουμε αυτολεξεί κείμενο του σκηνοθέτη για το πώς ο ίδιος βλέπει την ταινία του:
«Γιατί σκοτώνει μια μητέρα τα παιδιά της; Γιατί σκοτώνει η Ελλάδα τα παιδιά της; Στο Βερολίνο, όπου ζω. Στην Αθήνα, όπου βρίσκεται η πατρίδα μου. Η έντονη συναισθηματική φόρτιση της ταινίας αντιστοιχεί στην ένταση της φονικής πράξης, όταν η μητέρα σκοτώνει τα παιδιά της. Η ταινία μας είναι ένα ποιητικό έργο αφιερωμένο στα θύματα. Είναι έκφραση ενός ισχυρού δεσμού με εκείνους που αναγκάζονται να αγωνίζονται για τη ζωή τους, και υπ' αυτή την έννοια αποτελεί ταυτόχρονα μια απάντηση στην κυριαρχούσα βία. Η ταινία μας είναι μια πέτρα στο χέρι ενός αγοριού που αντιστέκεται οργισμένο. Η ταινία μας είναι ένα βρέφος που αποκοιμιέται στην αγκαλιά της μάνας του. Η ταινία μας είναι ένα δέντρο στα τραχιά βουνά της Κρήτης. Η ταινία μας είναι ένα κορίτσι που τρώει τα νύχια του. Το παιδί μάς δείχνει την ταινία του. Η ταινία μας επικαλείται το ποίημα του Χαλίλ Γκιμπράν: "Τα παιδιά σας δεν είναι τα παιδιά σας". Η ταινία μας κολλάει πάνω στο κράνος ενός αστυνομικού, το οποίο - μετά το τέλος της υπηρεσίας - κλειδώνεται σε ένα ντουλάπι. Η ταινία μας είναι ο καθρέφτης που μακιγιάρεται η Μαρία Κάλλας. Η ταινία μας δεν είναι ένα παράθυρο που μπορείς να ανοίξεις. Η ταινία μας είναι ένα ημερολόγιο, γραμμένο σ' ένα κρησφύγετο στη σοφίτα ενός σπιτιού στο Αμστερνταμ. Η ταινία μας είναι ένα ξανθό γαλανομάτικο κορίτσι που πηγαίνει στο κάστινγκ. Η ταινία μας είναι η ιστορία πίσω από την οποία εξαφανιζόμαστε. Η ταινία μας είναι μια ταινία που για μια στιγμή είναι μια ταινία».
Παίζουν: Μαρία Κουσουνή, Αντρέ Χένικε, Ρενάτο Τζανέλα κ.ά.
Παραγωγή: ΓΕΡΜΑΝΙΑ (2013).
