Στις 28 Σεπτέμβρη 1864, στην αίθουσα Άγιος Μαρτίνος του Λονδίνου, αντιπρόσωποι των εργατών από την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Πολωνία και την Ελβετία έκαναν γενική συνέλευση και αποφάσισαν την ίδρυση της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, της Πρώτης Διεθνούς.
Σκοπός της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών ήταν να εκπληρώσει το ιστορικό καθήκον της συσπείρωσης των δυνάμεων του παγκόσμιου προλεταριάτου.
«Η Διεθνής, έγραφε ο Μαρξ, ιδρύθηκε για να αντικαταστήσει τα διάφορα σοσιαλιστικά και μισοσοσιαλιστικά τμήματα με μια πραγματικά αγωνιστική οργάνωση της εργατικής τάξης».
Τα καθήκοντα αυτά προσδιόρισαν το περιεχόμενο του ιδρυτικού μανιφέστου και του καταστατικού της Διεθνούς Ένωσης των Εργατών.
Και τα δύο κείμενα γράφτηκαν από τον Μαρξ και εγκρίθηκαν ομόφωνα την 1η Νοέμβρη 1864 από την επιτροπή που εκλέχτηκε από τη συγκέντρωση στην αίθουσα Άγιος Μαρτίνος, για να καταρτίσει το πρόγραμμα της Διεθνούς Ένωσης της Εργατικής Τάξης.
Η ιδρυτική διακήρυξη, που ήταν και το πρόγραμμά της Διεθνούς και φέρει την καταλυτική σφραγίδα του Μαρξ, είναι ένα από τα σημαντικότερα ντοκουμέντα στην ιστορία του διεθνούς εργατικού κινήματος.
Αναδεικνυόταν ως πρώτιστο καθήκον της εργατικής τάξης η κατάληψη της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη μέσα από το δυνάμωμα της ταξικής της οργάνωσης και του ιδεολογικού της εξοπλισμού.
Επίσης αναφερόταν στη βασική ανάγκη να έχουν οι εργάτες δική τους εξωτερική πολιτική στη βάση του προλεταριακού διεθνισμού.
Άλλωστε, η ιδρυτική διακήρυξη κατέληγε με το σύνθημα του Κομμουνιστικού Μανιφέστου «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε».
Αλλά και στο καταστατικό της Διεθνούς περιλαμβάνονταν σπουδαίες θέσεις, υποθήκες για την οργάνωση του εργατικού κινήματος, βάζοντας στο επίκεντρο το καθήκον της Διεθνούς να καθοδηγήσει την εργατική τάξη για την κοινωνική της απελευθέρωση,
Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης πρέπει να κατακτηθεί από την ίδια την εργατική τάξη, ανέφερε το προοίμιο του καταστατικού.
Η Διεθνής Ένωση των Εργατών βασίστηκε στην αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Ανώτατο όργανο ήταν το ετήσιο συνέδριο.
Το συνέδριο εξέλεγε από τα μέλη του για ένα χρόνο το Κεντρικό, ή όπως ονομάστηκε αργότερα, το Γενικό Συμβούλιο, που ήταν το ανώτερο όργανο της Διεθνούς στο χρονικό διάστημα που μεσολαβούσε ως το επόμενο συνέδριο.
Οι Γάλλοι εργάτες πρότειναν σαν έδρα της Διεθνούς το Λονδίνο και σαν επίσημο όργανό της την αγγλική εφημερίδα «Μπιχάιβ», κυψέλη δηλαδή.
Πρότειναν επίσης να καθοριστεί σύστημα συνδρομών.
Όλα έγιναν αποδεκτά από το Γενικό Συμβούλιο.
Η Διεθνής καθοδήγησε άμεσα την εξέγερση του Παρισιού και συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, ωστόσο δεν μπόρεσε να γίνει η οργάνωση που θα καθοδηγούσε αποτελεσματικά την επαναστατική πάλη της εργατικής τάξης, κυρίως επειδή στις γραμμές της υπήρχαν μικροαστικά και αναρχικά ρεύματα που ασκούσαν επίδραση.
Η σφοδρή διαπάλη, με επικεφαλής τους Μαρξ - Ένγκελς, για το ξεκαθάρισμα των γραμμών του επαναστατικού κινήματος από αυτές, τις τελικά αντεπαναστατικές επιρροές, είναι μια ακόμα μεγάλη υπηρεσία προς το εργατικό κίνημα.
Η Α' Διεθνής έπαψε να υπάρχει τυπικά το 1876, αφού εκπλήρωσε το έργο της στις ιστορικές συνθήκες στις οποίες έδρασε.
(Πιο αναλυτικά για την ίδρυση της «Διεθνούς Ενωσης Εργατών» δείτε εδώ).
