«Σε μια αγορά (...) που αποζητά διεξόδους, οι επιχειρήσεις οφείλουν να αξιοποιήσουν καλύτερα το πολύτιμο κεφάλαιο που λέγεται γυναίκες. Πρέπει, λοιπόν, οι Διοικήσεις των εταιρειών να εκσυγχρονίσουν την κουλτούρα τους και να θεσπίσουν προγράμματα που να απαντούν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και στις δεξιότητες που χρειάζονται οι γυναίκες μάνατζερ στην Ελλάδα, για να φτάσουν στις ανώτερες διοικητικές θέσεις». Με την παραπάνω επισήμανση στον πρόλογό της, η ICAP δημοσίευσε τον περασμένο μήνα τη φετινή έκδοση του επιχειρηματικού οδηγού «Leading Women in Business». Μιας έκδοσης που, σύμφωνα με την ίδια, στόχο έχει να αναδείξει βέλτιστες πρακτικές επιχειρήσεων στην αξιοποίηση γυναικών στα ανώτερα κλιμάκιά τους αλλά και προσωπικές «ιστορίες επιτυχίας» με πρωταγωνίστριες γυναίκες επιχειρηματίες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ICAP, στην Ελλάδα περίπου μία στις πέντε επιχειρήσεις διοικείται από γυναίκες. Συγκεκριμένα, 4.600 εταιρείες έχουν επικεφαλής γυναίκες, αριθμός που αντιστοιχεί στο 19,6% του συνόλου των επιχειρήσεων, ποσοστό ελαφρώς μειωμένο σε σύγκριση με το αντίστοιχο της περσινής χρονιάς (20,5%). Από τα στοιχεία της ίδιας έρευνας, για τις 880 μεγαλύτερες εταιρείες με γυναίκες επικεφαλής, προκύπτει πως σχεδόν επτά στις δέκα συνδέονται και μετοχικά με την εταιρεία τους.
Ακόμα, στο παραπάνω ποσοστό υπολογίζονται τόσο γυναίκες που βρίσκονται στη θέση του επικεφαλής Διοικητικών Συμβουλίων επιχειρηματικών ομίλων, όσο και γυναίκες που έχουν οικογενειακές επιχειρήσεις. Κάτω από τον τίτλο «Γυναίκες στην κορυφή των επιχειρήσεων» ανακατεύονται σκόπιμα, οι αυτοαπασχολούμενες που δουλεύουν στην ατομική ή οικογενειακή επιχείρηση, οι διευθύνουσες σύμβουλοι, γενικές διευθύντριες, μάνατζερ και μεγαλομέτοχοι μονοπωλιακών ομίλων. Το μεγαλύτερο μέρος της έκδοσης της ICAP είναι αφιερωμένο στην προβολή των «πετυχημένων» γυναικών επιχειρηματιών μέσα από σύντομες συνεντεύξεις τους.
Βελτιωμένη «ανταγωνιστικότητα» για τις επιχειρήσεις
Από τη μια, υπάρχουν οι προσδοκίες των επιχειρηματικών ομίλων για ενισχυμένη κερδοφορία μέσα από την αξιοποίηση των γυναικών στα ανώτερα κλιμάκιά τους. Το ζήτημα αυτό θέτει με σαφή τρόπο και το Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ. Στον πρόλογο της πρόσφατης Εκθεσής του για τις ανισότητες ανάμεσα στα δύο φύλα, σημειώνει χαρακτηριστικά: «Οι εταιρείες που συμπεριλαμβάνουν περισσότερες γυναίκες στα ανώτερα επίπεδα ηγεσίας τείνουν να ξεπερνούν στις επιδόσεις τους τις επιχειρήσεις που δε λειτουργούν με ανάλογο τρόπο. Με μια αναπτυσσόμενη δεξαμενή γυναικείου ταλέντου να βγαίνει από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια και με το μεγαλύτερο μέρος της καταναλωτικής δύναμης να βρίσκεται στα χέρια των γυναικών, οι επιχειρήσεις που αποτυγχάνουν να αξιοποιήσουν τις γυναίκες -και στις ανώτερες θέσεις τους- υποσκάπτουν μακροπρόθεσμα την ανταγωνιστικότητά τους».
Χειραγώγηση για τις εργαζόμενες..
Από την άλλη, η όλη συζήτηση γύρω από τη «γυναικεία επιχειρηματικότητα» λειτουργεί ως εργαλείο για να «προσαρμόζεται» η έννοια της ισότητας στην αστική λογική και να της αποδίδεται περιεχόμενο σύμφωνα με τους εκάστοτε στόχους που εξυπηρετούν τους μονοπωλιακούς ομίλους προσαρμοσμένους στη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας τους. Για παράδειγμα, μέσα από την ταμπέλα της «γυναικείας επιχειρηματικότητας», προβάλλονται στις γυναίκες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων πρότυπα που είναι εχθρικά ως προς τα δικά τους ταξικά συμφέροντα. Είναι άλλος ένας τρόπος για να ξεγελαστούν οι εργαζόμενες και να ταυτίσουν τα συμφέροντά τους με τα συμφέροντα της εταιρείας που τις εκμεταλλεύεται, στο όνομα της φυλετικής «αλληλεγγύης», φυλετικής «συγγένειας» και τελικά της φυλετικής «επιρροής» των γυναικών μάνατζερ, που τις διοικούν και διευθύνουν. Απευθύνονται σε γυναίκες που δεν πρόκειται ποτέ να βρεθούν στη θέση των ιδιοκτητριών ή μεγαλοστελεχών επιχειρήσεων και προσπαθούν να συσκοτίσουν τα διαφορετικά, αντίθετα συμφέροντα που αντικειμενικά έχουν από τις γυναίκες της αστικής τάξης. Επιδιώκουν να τις ταυτίσουν στη βάση του φύλου, για να τις κάνουν να συνταχθούν και οι ίδιες πίσω από τα επιχειρήματα και τις πολιτικές των εκμεταλλευτών τους.
Κρύβουν, ασφαλώς, πως τα πρότυπα των γυναικών που παρουσιάζουν έχτισαν και χτίζουν τις επιχειρήσεις και τις περιουσίες τους πάνω στην εκμετάλλευση των εργαζομένων. Ετσι, για παράδειγμα, η πρόεδρος της επιχείρησης «Mega Sprint Guard ΑΕ», μέσα από τις σελίδες του οδηγού της ICAP, απαριθμεί μια σειρά «γυναικείες» αρετές που βρίσκουν υποτίθεται εφαρμογή στις ηγετικές θέσεις της διοίκησης μιας εταιρείας. Ανάμεσα σε άλλα, αναφέρεται στη δημιουργικότητα, τη δυνατότητα των γυναικών να επιλύουν προβλήματα, την ομαδικότητά τους και άλλα παρόμοια. Μάλιστα, η συγκεκριμένη επιχειρηματίας, όπως μας πληροφορεί ο οδηγός, έχει αναδείξει την εταιρεία της «ως μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον τομέα παροχής υπηρεσιών ασφαλείας στη χώρα». Μόνο που στην εταιρεία βρίσκεται σε ισχύ επιχειρησιακή σύμβαση, με βάση την οποία έχει καταργηθεί ο σταθερός χρόνος εργασίας και το πενθήμερο, ενώ προβλέπεται η καθυστέρηση της καταβολής των μισθών των εργαζομένων ακόμα και για διάστημα 90 ημερών! Επιβεβαιώνεται ότι η θέση των εργαζόμενων γυναικών στο σύστημα της εκμετάλλευσης δεν αλλάζει, δε γίνεται κάπως καλύτερη όταν αλλάζει το φύλο του εργοδότη.
Μπορεί οι μισθοί και συνολικά τα δικαιώματα των εργαζομένων στις επιχειρήσεις που διευθύνουν οι γυναίκες να μην αποτελούν ενδιαφέρον θέμα, δε συμβαίνει όμως το ίδιο για την «κοινωνική προσφορά» των εταιρειών τους. Η ερώτηση που απευθύνεται στις περισσότερες, είναι αυτή που ζητά τη γνώμη τους για τον «εθελοντισμό» και την «προσφορά στο κοινωνικό σύνολο», δίνοντας έτσι την ευκαιρία να φιλοτεχνήσουν το προφίλ της επιχείρησης που ενδιαφέρεται για το κοινωνικό σύνολο, με φιλανθρωπίες και άλλες πρωτοβουλίες στα πλαίσια της «εταιρικής κοινωνικής ευθύνης». Αποτελεί μεγάλη πρόκληση η δήθεν κοινωνική ευαισθησία και ευθύνη των επιχειρηματιών και μάλιστα με «άρωμα» γυναικείας ευαισθησίας, τη στιγμή που οι εργατικές - λαϊκές οικογένειες στενάζουν κάτω από την κλιμακούμενη αντιλαϊκή επίθεση, επίθεση που είναι προϋπόθεση για την ανταγωνιστικότητα, την κερδοφορία των επιχειρηματικών ομίλων.
...και εχθρικά για τα συμφέροντά τους πρότυπα
«Οι γυναίκες επικεφαλής εργάζονται σκληρά», σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, «δεδομένου ότι το 57% δουλεύει πάνω από 50 ώρες την εβδομάδα». Προβάλλοντας το πρότυπο της σκληρά εργαζόμενης επιχειρηματίας, καλούν τις εργαζόμενες να ακολουθήσουν το «δρόμο της επιτυχίας», που περνά μέσα από την εννιάωρη και δεκάωρη καθημερινή δουλειά. Χωρίς να διαμαρτύρονται και να παραπονιούνται για τις υπερωρίες, που συχνά για τις εργαζόμενες είναι και απλήρωτες. Χωρίς να διεκδικούν σταθερό ημερήσιο χρόνο εργασίας ή κατοχύρωση της κυριακάτικης αργίας, αφού αυτά είναι εμπόδια για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας.
Παράλληλα, οι γυναίκες επιχειρηματίες απαντούν σχετικά με το πώς συνδυάζουν τη δουλειά τους με την οικογένεια. «Οι γυναίκες», λέει διευθύνουσα σύμβουλος μεγάλης επιχείρησης που δραστηριοποιείται στον κλάδο των τροφίμων, «που είναι αποφασισμένες να επιτύχουν επαγγελματικά, βρίσκουν τρόπο να μειώσουν το φόρτο των οικογενειακών υποχρεώσεων, ώστε να απελευθερώσουν χρόνο για να τον αφιερώσουν στην εργασία τους, θυσιάζοντας κυρίως από τον προσωπικό τους χρόνο, αναθέτοντας μέρος της φροντίδας των παιδιών σε άλλα μέλη της οικογένειας ή σε αμειβόμενο προσωπικό». Το πρόβλημα του «συνδυασμού εργασίας και οικογένειας» παρουσιάζεται ως κοινό πρόβλημα για όλες τις γυναίκες, είτε αυτές είναι μισθωτές και αυτοαπασχολούμενες είτε είναι μεγαλοεπιχειρηματίες. Αντίστοιχα, η «ισορροπία» ώστε να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους παρουσιάζεται ως ζήτημα που επαφίεται στη δική τους ικανότητα και ευθύνη. Μόνο που οι γυναίκες της λαϊκής οικογένειας προσπαθούν να τα φέρουν βόλτα με μισθούς που όχι μόνο δεν τους επιτρέπουν να αναθέσουν τη φροντίδα των παιδιών «σε αμειβόμενο προσωπικό» αλλά συχνά δεν τους φτάνουν ούτε για να πληρώσουν τα τροφεία του παιδικού σταθμού. Με βάση το πρότυπο της επιτυχημένης επιχειρηματία, προσπαθούν να καλλιεργήσουν αυταπάτες αλλά και ενοχές στις γυναίκες της εργατικής, λαϊκής οικογένειας, ότι οι «ευκαιρίες» δίνονται σε όλες, ότι όλες οι γυναίκες αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα και δυσκολίες. Οτι αρκεί να δουλέψουν «σκληρά», να κάνουν «θυσίες», να βρουν «τρόπους», αν θέλουν να «πετύχουν».
Αντί να στοιχηθούν πίσω από επιχειρήματα και απόψεις πέρα για πέρα εχθρικές για τα δικαιώματα και τη ζωή τους, οι γυναίκες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων πρέπει να κρίνουν τα πρότυπα που τους διαφημίζουν και τις πολιτικές που αυτά εκπροσωπούν με μέτρο τα δικά τους σύγχρονα δικαιώματα και ανάγκες. Μέσα από το πρίσμα της ταξικής τους θέσης μπορούν να δουν καθαρά πως το κίνητρο του κέρδους και της ανταγωνιστικότητας, στο βωμό του οποίου θυσιάζονται τα δικαιώματά τους, δεν αλλάζει, όσο και αν η επιχειρηματικότητα χαρακτηρίζεται «υγιής», «γυναικεία» ή ακόμα και «κοινωνικά υπεύθυνη».
Ευτυχία Χαϊντούτη
