Οι ίδιοι οι μηχανισμοί ελέγχου της αντίδρασης του ανοσοποιητικού περιορίζουν την ικανότητά του να καταπολεμά τους κακοήθεις όγκους. Επιπρόσθετα, ορισμένοι καρκίνοι παρεμβαίνουν ενεργά στην ανοσολογική αντίδραση. Στην εικόνα αναπαριστάται ο τρόπος που το ανοσοποιητικό αναγνωρίζει έναν όγκο (1) και στη συνέχεια αυτοκαταπνίγεται (2), καθώς και ένας τρόπος (3), που ο καρκίνος ξεγελά τα κύτταρα του ανοσοποιητικού για να τον αφήσουν ήσυχο
Ανεμος αισιοδοξίας και ελπίδας φύσηξε πέρσι στην ιατρική κοινότητα, καθώς γίνονταν γνωστά περιστατικά επιτυχούς αντιμετώπισης του καρκίνου με θεραπείες, που βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς να επιτεθεί αποτελεσματικότερα στις κακοήθεις νεοπλασίες, σε περιπτώσεις λευχαιμίας, καρκίνου του πνεύμονα και των νεφρών. Αν και η ανοσοθεραπεία με κανέναν τρόπο δεν είναι πανάκεια, οι πρόσφατες επιτυχίες ίσως επιτρέψουν να υπάρξει μεγαλύτερη πρόοδος στην αντιμετώπιση προχωρημένων σταδίων καρκίνου, απ' όση πέτυχε η επιστήμη τις τελευταίες δεκαετίες.
Η ιδέα ότι το ανοσοποιητικό σύστημα θα μπορούσε να θέσει υπό έλεγχο τον καρκίνο δεν είναι καινούρια. Προσπάθειες να αξιοποιηθούν οι άμυνες του οργανισμού ενάντια στις κακοήθεις νεοπλασίες χρονολογούνται εδώ και έναν αιώνα, όταν διαπιστώθηκε σε ασθενείς του τότε αντικαρκινικού νοσοκομείου της Νέας Υόρκης, ότι η ανάπτυξη μόλυνσης μετά από εγχείρηση είχε τελικά αποτέλεσμα οι ασθενείς να ζουν περισσότερο σε σύγκριση με εκείνους που δεν παρουσίασαν μετεγχειρητική μόλυνση. Η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού ενάντια στα παθογόνα είχε θετική αντανάκλαση και στην καταπολέμηση των όγκων για τους οποίους νοσηλεύονταν.
Στις δεκαετίες που μεσολάβησαν, η βασική έρευνα αποκάλυψε πολλά για τα κύτταρα του ανοσοποιητικού, που σχηματίζουν αυτό το προστατευτικό σύστημα, καθώς και για τους χημικούς μεσολαβητές και τους χημικούς διακόπτες που το ελέγχουν. Εγινε κατανοητό με ποιο τρόπο το ανοσοποιητικό σύστημα κινητοποιείται τάχιστα για να ανιχνεύσει πιθανώς επικίνδυνους παθογόνους παράγοντες, όπως τα βακτήρια και οι ιοί. Εξίσου σημαντικό είναι ότι οι ερευνητές περιέγραψαν με λεπτομέρεια τους πολλαπλούς ελέγχους και τους ρυθμιστές, που συνήθως δίνουν εντολή στο ανοσοποιητικό να περιορίσει την αντίδρασή του, έτσι που να μην καταλήξει να καταστρέψει πολλά υγιή κύτταρα κατά τη διαδικασία της άμυνας στα παθογόνα. Ετσι, στην ουσία κατανόησαν σε βάθος πώς το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά στον καρκίνο και πώς επηρεάζεται απ' αυτόν.
Δύο γραμμές άμυνας
Η πρώτη γραμμή άμυνας απέναντι στα παθογόνα αποτελείται από μια γενική αντίδραση στα βακτήρια και τους ιούς, που συντονίζεται από τα λευκά αιμοσφαίρια, γνωστά ως ουδετερόφιλα και μονοκύτταρα. Αυτά τα κύτταρα ανήκουν στο επονομαζόμενο έμφυτο ανοσοποιητικό σύστημα και η λειτουργία τους είναι να αναγνωρίζουν συγκεκριμένες πλευρές της μοριακής ανατομίας, που είναι κοινή σε όλα τα βακτήρια και τους ιούς, όπως τμήματα του εξωτερικού τους περιβλήματος ή παραξενιές στο δομή των μορίων του DNA και του RNA, που τα κάνουν διαφορετικά απ' τα αντίστοιχα μόρια των ανώτερων οργανισμών. Αν και τα λευκοκύτταρα δε στοχοποιούν συγκεκριμένα παθογόνα ή πρωτεΐνες για επίθεση, καταφέρνουν παρ' όλ' αυτά να καταστρέφουν πολλούς από τους μικροβιακούς εισβολείς και ως αποτέλεσμα δημιουργούν κομμάτια μορίων, γνωστά ως αντιγόνα, που άλλοι παράγοντες του ανοσοποιητικού συστήματος εκλαμβάνουν ως ξένα στοιχεία.
Τα κύτταρα που έχουν την ευθύνη για τη δεύτερη γραμμή άμυνας, που αποκαλείται προσαρμοστικό ανοσοποιητικό σύστημα, παίρνουν αυτά τα αντιγόνα ως το σημείο έναρξης μιας πολύ πιο στοχευμένης και ακριβούς αντίδρασης, που αν είναι επιτυχής, δημιουργεί επιπρόσθετα μια ζωντανή ανάμνηση των μικροβιακών εισβολέων, έτσι που να μπορούν να κατανικηθούν πιο εύκολα στο μέλλον. Δύο διαφορετικοί τύποι κυττάρων - τα κύτταρα Τ και τα κύτταρα Β - βρίσκονται στην καρδιά αυτής της προσαρμοσμένης απάντησης. Υπάρχουν διάφοροι τύποι κυττάρων Τ, αλλά όλοι προέρχονται από προδρόμους που εκπορεύονται από τον θύμο αδένα, ένα μικρό όργανο που βρίσκεται ακριβώς πάνω από την καρδιά, στο κέντρο του στήθους. Τα κύτταρα Β με τη σειρά τους, σχηματίζονται αρχικά στο μυελό των οστών και παράγουν μόρια αντισωμάτων. Τα αντισώματα και ορισμένα μόρια πάνω στα κύτταρα Τ στοχεύουν συγκεκριμένα αντιγόνα, επιτρέποντας έτσι στο ανοσοποιητικό σύστημα να βάλει στόχο και να καταστρέψει βακτήρια και μολυσμένα κύτταρα, που εμφανίζουν αυτά τα αντιγόνα στην επιφάνειά τους.
Η συσχέτιση με τον καρκίνο
Οταν το ανοσοποιητικό λειτουργεί στην εντέλεια, τόσο ο γενικός όσο και ο προσαρμοστικός κλάδος του συνεργάζονται για να εντοπίσουν και να ξεφορτωθούν επικίνδυνους παθογόνους μικροοργανισμούς. Επιπρόσθετα, ένα υποσύνολο κυττάρων Τ διατηρεί τη μακράς διάρκειας μοριακή ανάμνηση της αρχικής απειλής, έτσι που αυτή να μπορεί να εξουδετερωθεί πιο γρήγορα στο μέλλον, αν ξαναεισβάλει στον οργανισμό.
Ο καρκίνος φυσικά δεν είναι μολυσματικός (τουλάχιστον με τη συμβατική έννοια). Εμφανίζεται όταν τα ίδια τα κύτταρα του οργανισμού υποστούν ορισμένες γενετικές και άλλες μεταβολές. Ακόμα κι έτσι, το ανοσοποιητικό θα έπρεπε να μπορεί να αναγνωρίσει τα καρκινικά κύτταρα επειδή εμφανίζουν ανώμαλα μόρια, που φαίνονται ξένα στα κύτταρα Τ και Β. Ωστόσο, για πολλούς και διάφορους λόγους, το ανοσοποιητικό σύστημα συχνά αποτυγχάνει να καταπολεμήσει αποτελεσματικά τους καρκίνους. Στο πέρασμα του χρόνου, οι προσπάθειες ενίσχυσης αυτής της αντίδρασης είχαν ανάμεικτα αποτελέσματα. Οι πρόσφατες θεραπείες, που επιδεικνύουν μεγαλύτερη σταθερότητα στην αποτελεσματικότητά τους, ακολουθούν διαφορετική προσέγγιση. Αποδεικνύεται ότι διάφορα είδη καρκίνου, μερικές φορές αξιοποιούν τους συνήθεις διακόπτες περιορισμού της αντίδρασης του ανοσοποιητικού, κάνοντας πιο ήπια την επίθεσή του στις νεοπλασίες. Οι νέες θεραπείες προσπαθούν να απενεργοποιήσουν αυτά τα «φρένα» του ανοσοποιητικού, που «πατάνε» τα καρκινικά κύτταρα για να προστατευτούν (βλ. επεξηγηματική εικόνα).
Προκαταρκτικές μελέτες σε μικρό αριθμό ασθενών έδειξαν μείωση των καρκινικών όγκων στο μισό του μεγέθους τους, ενώ σε εξέλιξη βρίσκονται μεγαλύτερης έκτασης δοκιμές των νέων θεραπειών. Εξετάζεται επίσης το ενδεχόμενο ο συνδυασμός των νέων θεραπειών με τις παλιές (χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία) να πολλαπλασιάζει το αποτέλεσμα, καθώς τα θραύσματα από την καταστροφή των καρκινικών κυττάρων με τις κλασικές θεραπείες, ίσως γίνονται πρώτη ύλη για πολύ πιο αποτελεσματική στόχευση των υπολοίπων καρκινικών κυττάρων από το ανοσοποιητικό σύστημα, που θα έχει «τα χέρια του λυμένα» με τη βοήθεια των νέων θεραπειών.
Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»
