Ανάγλυφο του βυθού του Ειρηνικού Ωκεανού, με την τάφρο των Μαριανών στο κέντρο (σκούρα κυρτή γραμμή). Βορειότερα και πιο δυτικά, άλλες τάφροι σηματοδοτούν την περιοχή (ζώνη σύγκλισης) όπου οι ωκεάνιες τεκτονικές πλάκες του Ειρηνικού συγκρούονται με την ευρασιατική και την ινδοαυστραλιανή πλάκα. Στο κάτω μέρος της εικόνας, βορειοανατολικά της Νέας Ζηλανδίας, φαίνεται με πιο σκούρο χρώμα η τάφρος Κερμαντέκ
Καθώς γήινα σκάφη φτάνουν στις εσχατιές του ηλιακού συστήματος, τεράστιες εκτάσεις παραμένουν ανεξευρεύνητες στον πλανήτη Γη. Το πρόβλημα είναι ότι βρίσκονται στο απόλυτο σκοτάδι, κάτω από τεράστιους όγκους νερού και γι' αυτό δεν είναι λιγότερο εχθρικές προς τον άνθρωπο από τις συνθήκες του διαστημικού κενού. Πρόκειται για τις τάφρους στο βυθό ωκεανών, τις αβύσσους της ζώνης του Αδη, όπως τις ονομάζουν οι ωκεανολόγοι. Οι τάφροι αυτές είναι σαν χαράδρες στον ήδη βαθύ βυθό, που το χαμηλότερο σημείο τους μπορεί να βρίσκεται 10.000 μέτρα και πλέον κάτω από την επιφάνεια, δηλαδή όσο είναι το ύψος του Εβερεστ και ένα αρκετά ψηλό βουνό επιπλέον. Η βαθύτερη τέτοια χαράδρα βρίσκεται στον Ειρηνικό Ωκεανό και είναι η τάφρος των Μαριανών με βάθος περίπου 11.000 μέτρα! Στον ίδιο ωκεανό, στα ανοιχτά της Νέας Ζηλανδίας βρίσκεται και η τάφρος Κερμαντέκ, κοντά στα ομώνυμα νησιά που σείονται τα τελευταία χρόνια από σεισμούς που φτάνουν τα 7,8 Ρίχτερ! Οι τάφροι είναι οι περιοχές όπου οι ωκεάνιες τεκτονικές πλάκες βυθίζονται είτε η μία κάτω από την άλλη, είτε κάτω από τις ηπειρωτικές και είναι εξαιρετικά σεισμογενείς ζώνες και περιοχές δημιουργίας τσουνάμι.
Σύνθλιψη
Την τάφρο Κερμαντέκ, βάθους 10.047 μέτρων προσπάθησε να εξερευνήσει τον περασμένο Απρίλη και Μάη μια ομάδα επιστημόνων από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Νέα Ζηλανδία και την Ιαπωνία, χρησιμοποιώντας το μη επανδρωμένο βαθυσκάφος «Νηρέας», του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου Γουντς Χόουλ. Και τα κατάφερε για τις πρώτες 30 μέρες της 40ήμερης αποστολής. Τότε, στις 10 Μάη 2014, 7 ώρες μετά την έναρξη της 9ωρης ημερήσιας εξερεύνησης, το υβριδικό τηλεχειριζόμενο σκάφος «Νηρέας» έπαψε να δίνει σήμα, ενώ βρισκόταν σε βάθος 9.990 μέτρων, υπό πίεση 1.100 ατμοσφαιρών, ή 1,1 τόνου ανά τετραγωνικό εκατοστό (όση θα ασκούσε το βάρος τριών μεγάλων αυτοκινήτων στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού ενός ανθρώπου). Αργότερα αναδύθηκαν συντρίμμια στην επιφάνεια, που ταυτοποιήθηκαν ως κομμάτια του Νηρέα. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι το βαθυσκάφος για άγνωστο λόγο κατέρρευσε υπό την επίδραση της υψηλής πίεσης στην τάφρο Κερμαντέκ. Ισως κάποια προεξοχή στο βυθό να τρύπησε το κύτος, ή να θρυμμάτισε μια από τις κεραμικές σφαίρες επίπλευσης, πάχους μόλις 1,27 χιλιοστών, πυροδοτώντας αλυσιδωτή κατάρρευση και σε άλλα τμήματα. Αλλωστε, το σκάφος χρησιμοποιήθηκε κοντά στα όρια σχεδιασμού του από πλευράς αντοχής πίεσης.
Το βαθυσκάφος «Νηρέας» πριν την καταστροφή του στην τάφρο Κερμαντέκ
Ο «Νηρέας», πήρε το όνομά του από το μυθολογικό τιτάνα, που είχε ανθρώπινο κορμό και κάτω μέρος ψαριού (σαν τις γοργόνες). Το βαθυσκάφος είχε αυτονομία 12 ωρών, που του εξασφάλιζαν 4.000 μπαταρίες λιθίου και μπορούσε να μεταδίδει εικόνα στο πλοίο επιφανείας, από την πρώτη στιγμή που έμπαινε στο νερό, μέχρι να φτάσει στην άβυσσο. Η εικόνα, όπως και οι εντολές προς το σκάφος για την πλοήγησή του, τη χρήση του βραχίονα κ.τ.λ. μεταφέρονταν μέσω οπτικής ίνας πάχους όσο η ανθρώπινη τρίχα. Κατασκευάστηκε το 2008 και είχε στο παρελθόν εξερευνήσει με επιτυχία την τοποθεσία Τσάλεντζερ στην τάφρο των Μαριανών, αλλά και τις υδροθερμικές διεξόδους στο Υψωμα Κέιμαν, στο βυθό της Καραϊβικής. Επρόκειτο να επιστρέψει τον ερχόμενο Νοέμβρη στην τάφρο των Μαριανών, για το δεύτερο μέρος της αποστολής ΑΔΗΣ. Το «Νηρέας», που, εκτός από τηλεχειριζόμενη λειτουργία μπορούσε να τεθεί και σε αυτόνομη εξερεύνηση, ήταν ένα από τα μόλις τέσσερα βαθυσκάφη που επισκέφθηκαν το βαθύτερο σημείο των ωκεανών, στην τάφρο των Μαριανών. Η καταστροφή του υπογραμμίζει τη δυσκολία της εξερεύνησης ακόμα και με μη επανδρωμένα σκάφη σε τέτοια αβυσσαλέα βάθη και πιέσεις.
Στο ...βάθος απαντήσεις
Στη διάρκεια τόσο της τελευταίας όσο και των προηγούμενων αποστολών του, ο «Νηρέας» βιντεοσκόπησε, φωτογράφησε και σε ορισμένες περιπτώσεις ανέβασε στην επιφάνεια με τη βοήθεια του βραχίονά του πετρώματα, αλλά και ζώα που καταφέρνουν να ζουν στις συνθήκες σκότους, ψύχους και τεράστιας πίεσης των αβύσσων. Τα ζώα αυτά τρέφονται με οργανική ύλη που καθιζάνει από την επιφάνεια ή μεταφέρεται και εναποτίθεται εκεί από τα θαλάσσια ρεύματα. Πέρα από τη διερεύνηση της βιοποικιλότητας του βυθού κάτω από τα 10.000 μέτρα, οι επιστήμονες θέλουν να απαντήσουν στο ερώτημα πώς καταφέρνουν να επιζήσουν οι μικροοργανισμοί αλλά και βιολογικά είδη όπως τα αγγούρια της θάλασσας, ακόμα και είδη γαρίδων σε τέτοια βάθη. Φυσικά, αυτά τα είδη ζωής δεν έχουν να αντιμετωπίσουν πρόβλημα κατάρρευσης και σύνθλιψης από την πίεση, επειδή δεν έχουν κοιλότητες αέρα στο εσωτερικό τους και η πίεση στα όργανά τους είναι ίδια με την εξωτερική, όσο τεράστια κι αν είναι αυτή. Ωστόσο, παραμένει το ερώτημα πώς πραγματοποιούνται οι βιολογικές τους λειτουργίες, πώς αξιοποιούν την ενέργεια και τι μεταβολικούς ρυθμούς έχουν, αλλά και πώς εξελίχθηκαν σε βάθος χρόνου για να αντιμετωπίζουν τη συντριπτική πίεση που είναι 1.000 φορές μεγαλύτερη από εκείνη στην επιφάνεια της θάλασσας. Σε ορισμένους από τους οργανισμούς τέτοιων βαθών ανακαλύφθηκαν χημικές ενώσεις που επιτρέπουν στις πρωτεΐνες να μην παραμορφώνονται λόγω της πίεσης. Ουσίες σαν αυτές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή φαρμάκων, π.χ. για τη νόσο Αλτσχάιμερ. Οι επιστήμονες ενδιαφέρονται ακόμη να μάθουν την ποσότητα οργανικών ουσιών που υπάρχει στις τάφρους, ένδειξη για το πιθανό μέγεθος των ζώων που μπορούν να ζήσουν εκεί, αλλά και την ποσότητα του διαθέσιμου οξυγόνου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπάρχει και από τους γεωλόγους, σχετικά με τη διερεύνηση των τσουνάμι, αλλά και πλευρών της θεωρίας των τεκτονικών πλακών. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, οι ωκεάνιες τάφροι είναι το λίκνο της ζωής, καθώς η τριβή μεταξύ των πλακών παράγει θερμότητα, αλλά και πρόδρομες της ζωής χημικές ουσίες, όπως το υδρογόνο και το μεθάνιο. Είτε η ζωή ξεκίνησε από τις τάφρους, είτε κατάφερε να «βάλει πόδι» ακόμα και εκεί, οι - σε μεγάλο βαθμό άγνωστες - περιοχές αυτές παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Γι' αυτό τα επόμενα χρόνια σύμφωνα με ανακοινώσεις που έχουν γίνει από διάφορα κράτη και φορείς πρόκειται να πολλαπλασιαστούν τα διαθέσιμα σκάφη για την εξερεύνηση στα 7.000 μέτρα και βαθύτερα.
Αγγούρι της θάλασσας που αλίευσε ο «Νηρέας» σε μια από τις βουτιές του στα 10.000 μέτρα
Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»
