ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΠΕΤΣΟΛΝΤ
Το τραγούδι του φοίνικα
Δυο χρόνια μετά από την εξαιρετική «Μπάρμπαρα» (2012), ο Γερμανός σκηνοθέτης Κρίστιαν Πέτσολντ επιστρέφει με «Το τραγούδι του φοίνικα», εμπνευσμένο από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Hubert Montheilet, από το οποίο όμως διατηρεί μόνο την κεντρική ιδέα. Η ταινία, ερωτική ιστορία και ταυτόχρονα φιλμ νουάρ, πραγματεύεται το θέμα της γερμανικής ταυτότητας και τα φαντάσματα που συνωστίζονται στη συνείδησή της σε αντιπαράθεση με την πιο σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της χώρας, με δυναμικές που ισορροπούν με ιδιαίτερη χάρη σε τεντωμένο σκοινί. Την ταινία διασχίζει μια ειρωνεία που δεν άπτεται μόνο της ιστορίας του ζευγαριού, αλλά κι ενός ολόκληρου έθνους την περίοδο του ναζισμού. Και σ' αυτήν του την ταινία ο Πέτσολντ επέλεξε την ηθοποιό φετίχ του, Νίνα Χος, για το γυναικείο πρωταγωνιστικό ρόλο «μοτέρ», καθώς επίσης και τον Ρόναλντ Ζέρφελντ για το ρόλο του Τζόνι.
Η Εβραία Νέλι Λεντζ συνελήφθη και στάλθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης από τους χιτλερικούς. Τώρα, ένα - δυο μήνες μετά από την απελευθέρωση το 1945, η Νέλι, που επέζησε του Ολοκαυτώματος, επιστρέφει στο κατεχόμενο από τους Αμερικανούς Δυτικό Βερολίνο, με την παλιά καλή φίλη Λένι, υπάλληλο του ιουδαϊκού πρακτορείου, που φρόντισε για τις πλαστικές εγχειρήσεις στο καμένο πρόσωπο της Νέλι, η οποία, παρότι της προτείνουν ένα καινούργιο πρόσωπο, επιμένει να μην αλλάξει το δικό της, γιατί δε σκέφτεται άλλο από το να ξανασμίξει με τον άντρα της, Τζόνι, που όλο αυτόν τον καιρό δεν εγκατέλειψε το γάμο τους... Και τον βρίσκει... Κρίμα που αυτός την βλέπει, αλλά δεν την αναγνωρίζει... Σαστίζει αρχικά από την έντονη ομοιότητα, αλλά δεν πιστεύει ούτε στιγμή ότι πρόκειται για τη γυναίκα του που θεωρεί πεθαμένη. Ωστόσο, για να επωφεληθεί της περιουσίας της, ο Τζόνι προτείνει στη Νέλι να υιοθετήσει την ταυτότητα της γυναίκας του. Εκείνη συμφωνεί. Γίνεται σωσίας, καθρέφτης του ίδιου της του εαυτού. Γίνεται ο Φοίνικας που ξαναγεννιέται από τις στάχτες του και θέλει να ανακαλύψει αν ο Τζόνι την αγάπησε πραγματικά... Ομως εκείνος την φαντάζεται νεκρή και προσβλέπει στην περιουσία της. Είναι άραγε αργυρώνητος; Η Νέλι αποφασίζει να το μάθει και κάνει τα πάντα. Αλλά το ότι ο Τζόνι δεν την αναγνώρισε, το ότι δοκιμάζει να της ξαναμάθει να είναι αυτή, δεν είναι ο πιο διακριτικός τρόπος για να μας πει ο σκηνοθέτης ότι δεν την αγάπησε ποτέ; Τα τραύματα της Νέλι της επιτρέπουν να εμφανίζεται σαν μια άλλη. Ο Τζόνι την αναγνώρισε; Ποιος τελικά υποκρίνεται σε αυτό το ζευγάρι που φτιάχτηκε πάνω στο δέλεαρ και αυτό που δε λέγεται;
Η αφήγηση του Πέτσολντ, διακριτική και κομψή, κινείται στο ντεκόρ του κατεστραμμένου Βερολίνου, με χαλάσματα σε τουρκουάζ αποχρώσεις. Αλλά και στους τόνους του φλογερού κόκκινου, του καμπαρέ «Φοίνικας»... Ο Πέτσολντ θέτει σε δοκιμασία τις ενοχές και τη σιωπή των συμπατριωτών του: «Ημαστε φοβισμένοι, τι θα μπορούσαμε να κάναμε όταν τους συλλάμβαναν;», ή φορτίζει τις μαρτυρίες με υστεροβουλία και συμφέρον: «Οι γείτονες θα την κατήγγειλαν σίγουρα... Είχαν βάλει στο μάτι το διαμέρισμά μας»... Κανένας Γερμανός δεν ήθελε να ξέρει τι συνέβη στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και κανείς τους δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τη συλλογική ευθύνη γι' αυτό που επέτρεψε να γίνει. Μέσα από μια αφήγηση γραμμική και ξεκάθαρη για μια χώρα που κανείς δεν αναρωτιέται και κανείς δε θέλει να ακούει, δεν μπορούν να μπουν βάσεις αναγέννησης...
Ο Πέτσολντ αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν οι Εβραίοι που επέστρεψαν από τα κρεματόρια να συγχωρούν και να «συμφιλιώνονται». Μόνο η Νέλι θέλει να είναι αυτή που ήταν πριν, μόνο η δική της ταυτότητα επέζησε ατόφια. Μόνο αυτή ψάχνει να καθαρίσει από τις στάχτες του ναζισμού απομεινάρια και θύμησες. Η Νέλι θυμίζει σε όλους ότι το αύριο είναι ήδη εδώ, βάζοντας τον καθένα απέναντι στις ευθύνες του, προσωπικές και ιστορικές.
Καταπληκτικό σινεμά αυτό το δυνατό μελαγχολικό μελόδραμα, το δομημένο σαν παγωμένο θρίλερ, για έναν τρελό έρωτα, μια χαμένη ταυτότητα, προδοσία, αλλά και ελπίδα, που κορυφώνεται στο τελευταίο κεφάλαιο, εκείνο της οδυνηρής αναγνώρισης. Ο αριθμός ο χαραγμένος στο μπράτσο που ξέφυγε από το σηκωμένο μανίκι, αλλά κυρίως το σπαρακτικό μουρμούρισμα του σκοπού της εποχής «Speak low», με τη Νίνα Χος σε ερμηνευτικά ύψη...
Με τους: Νίνα Χος, Ρόναλντ Ζέρφελντ, Νίνα Κούντζερντορφ κ.ά.
Παραγωγή: «Phoenix», Γερμανία (2014).
Το ενδιαφέρον στη Θεσσαλονίκη
Το κινηματογραφικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται γι' αυτήν τη βδομάδα στη Θεσσαλονίκη, γιατί εκεί διεξάγεται το 17ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ που ξεκίνησε την Παρασκευή 13 Μάρτη και ολοκληρώνεται την Κυριακή 22 του μηνός. Λέγεται ότι είναι το 3ο σε μέγεθος φεστιβάλ ντοκιμαντέρ στην Ευρώπη, λόγω της μεγάλης προσέλευσης του κοινού. Και είναι αλήθεια, οι Θεσσαλονικείς - και όχι μόνο - μοιάζουν να αγκαλιάζουν τα φεστιβάλ τους, αφού στήνονται υπομονετικά στην ουρά του γυάλινου περίπτερου για να αγοράσουν εισιτήρια και αφού οι αίθουσες είναι πάντα λιγότερο ή περισσότερο γεμάτες. Βέβαια και το πρόγραμμα που προσφέρεται είναι δελεαστικό, μια που το πανόραμα των προβολών περιλαμβάνει περισσότερες από 150 ταινίες από 45 χώρες... χονδρικά, οι μισές από αυτές είναι ελληνικές... Στο ελληνικό όμως ντοκιμαντέρ, τους προβληματισμούς και τις επιλογές του, θα αναφερθούμε διεξοδικότερα την επόμενη βδομάδα, μετά από τη λήξη της διοργάνωσης, τότε που η εικόνα θα είναι πληρέστερη.
Κάποιες ταινίες που συμμετέχουν στο φεστιβάλ τις έχουμε ήδη δει στις αίθουσες. Παράδειγμα το ελληνοαυστραλέζικο ντοκιμαντέρ «Μια οικογενειακή υπόθεση» (2014) της Αγγελικής Αριστομενοπούλου. Η ταινία καταγράφει το πορτρέτο της πολυτάλαντης μουσικής οικογένειας Ξυλούρη, από τα ορεινά των Ανωγείων μέχρι τις ερήμους της Αυστραλίας. Η ακόμα το γαλλικό ντοκιμαντέρ για παιδιά «Στο δρόμο για το σχολείο» (2013) του Πασκάλ Πλισόν.
Οπως ακόμα και το ντοκιμαντέρ «Non Omnis Moriar» (2014) της Θεοδοσίας Γραμματικού για την εννιάμηνη απεργία στη Χαλυβουργία.
Αλλες ταινίες από το φεστιβάλ κάνουν απόψε πρεμιέρα στις αίθουσες. Μιλάμε για το βραβευμένο στις Κάννες ντοκιμαντέρ «Το αλάτι της γης» (2014) των Τζουλιάνο Ριμπέιρο Σαλγκάδο και Βιμ Βέντερς, μια υποδειγματική εμπειρία αισθητική, φωτογραφική, κινηματογραφική και βιογραφική. Πρόκειται για το πορτρέτο του μεγάλου Βραζιλιάνου φωτογράφου κοινωνικών θεμάτων Σεμπαστιάο Σαλγκάδο, μέσα από το βλέμμα του γιου, Τζουλιάνο και του Βιμ Βέντερς.
Τελευταία, βλέπουμε σημαντικούς συντελεστές του (πάλαι ποτέ) Νέου Γερμανικού Κινηματογράφου, όπως ο Βέρνερ Χέρτσογκ και ο Βιμ Βέντερς, να παθιάζονται με το ντοκιμαντέρ. Είναι περίεργο που ο Βέντερς, μετά από την εξαιρετική ταινία του για τη χορογράφο Πίνα Μπάους όπου πειραματίστηκε με την δυναμική του τρισδιάστατου (3D), επιλέγει τώρα τις επίπεδες φωτογραφίες του Σαλγκάδο, με την τεράστια όμως επίδραση... «Το αλάτι της γης» είναι αφιερωμένο στο έργο του καλλιτέχνη Σεμπαστιάο Σαλγκάδο που κατέγραψε και ανέδειξε το «ανθρώπινο», ιδιαίτερα στον πόνο του. Ο γιος του Τζουλιάνο Ριμπέιρο Σαλγκάδο μαζί με τον Βιμ Βέντερς ενώνουν το ασπρόμαυρο και το χρώμα, τις φωτογραφικές εικόνες και τις κινηματογραφικές λήψεις, για να αφηγηθούν τη βιογραφία του και τον κόσμο του, μέσα από το βλέμμα του, από την αρχή, από τη Λατινική Αμερική έως τις θηριωδίες στη Ρουάντα... Ο άνθρωπος είναι το πιο άγριο ζώο, έλεγε ο Σαλγκάδο. Παράλληλα όμως είναι ικανός να εξυψωθεί πάνω και πέρα από τον εαυτό του.
Απόψε βγαίνει στις αίθουσες ακόμα ένα ελληνικό ντοκιμαντέρ που έκανε πρεμιέρα στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Τίτλος του «Η αρχαιολόγος» (2014) σε σκηνοθεσία του Κίμωνα Τσακίρη. Η ταινία, μέσα από συμβατική αφήγηση, αναφέρεται στην προσπάθεια της επίμονης αρχαιολόγου Γεωργίας Καραμήτρου να σώσει ό,τι σώζεται από έναν αρχαιολογικό χώρο ανασκαφών σε μια κοιλάδα της Μακεδονίας που σύντομα θα καλυφθεί από τα νερά μιας τεχνητής λίμνης, έργο σχεδιασμένο από τη ΔΕΗ, και θα χαθεί για πάντα στον υδάτινο βυθό της. Η ταινία αποκαλύπτει το αλαλούμ μιας άναρχης ανάπτυξης, ενός αποσπασματικού σχεδιασμού στο ποδάρι και πάντα την ύστατη στιγμή.
Πρεμιέρα κάνει απόψε και το καλοφτιαγμένο, αμερικανικό θρίλερ κατασκοπίας του Ρότζερ Ντόναλντσον «Ο Ανθρωπος του Νοέμβρη» - «The November Man» - (2014), γυρισμένο στο Βελιγράδι, με αναφορές σε κλασικά φιλμ του είδους. Ο Πιρς Μπρόσναν υποδύεται τον παλιομοδίτη πρώην πράκτορα της CIA και η Ολγα Κιριλένκο τη μοιραία γυναίκα.
Επανάληψη επίσης μιας παλιάς, καλής ταινίας του Αλεξάντερ Σοκούροφ. Τίτλος της «Εκλειψη» - «The days of eclipse» - (1988). Και βέβαια συνεχίζεται στο «Αστυ» η «Χειμερία νάρκη» (2014) του Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν...
ΚΡΙΤΙΚΗ: Τζία ΓΙΟΒΑΝΝΗ
