Ο Οκτώβρης είναι παραδοσιακά για τα σχολεία ο μήνας των μαθητικών εκλογών για την ανάδειξη των 5μελών και των 15μελών μαθητικών συμβουλίων. Οι εκλογές αλλά και συνολικά η ενεργή συμμετοχή των μαθητών στις μαθητικές κοινότητες είναι μια διαδικασία πολύ ουσιαστική, που αφορά τη δράση αλλά και τη διαπαιδαγώγηση των μαθητών, την άσκησή τους στη συλλογικότητα, στη συνεργασία, στην πρωτοβουλία, στο να διαμορφώνουν, να εκφράζουν ελεύθερα και να υπερασπίζονται τη γνώμη τους, να διεκδικούν όλα όσα τους ανήκουν.
Ομως, στην πράξη, αυτή η διαδικασία συχνά υποβαθμίζεται ως μια τυπική υποχρέωση, τα μαθητικά συμβούλια μένουν πολλές φορές ανενεργά ή τα προσανατολίζουν αποκλειστικά στην εξοικονόμηση πόρων για τις πολυήμερες μαθητικές εκδρομές, μετατρέποντάς τα σε μεσολαβητές με τα τουριστικά γραφεία. Οι προσπάθειες υποβάθμισης έως και εκφυλισμού της λειτουργίας των μαθητικών συμβουλίων και των μαθητικών κοινοτήτων δεν είναι πάντοτε αθώες. Πατούν πάνω στη μικρή κοινωνική πείρα των μαθητών και συχνά στοχεύουν στην απομάκρυνση των μαθητικών συμβουλίων από το διεκδικητικό χαρακτήρα που πρέπει να έχουν ή, ακόμα χειρότερα, στοχεύουν στη μετατροπή των συμβουλίων σε ενεργούς υποστηρικτές των αναδιαρθρώσεων που προωθούνται στην Εκπαίδευση και το σχολείο.
Είναι στο χέρι των ίδιων των μαθητών, όμως, να μη δεχθούν τον παθητικό ρόλο που τους αναθέτουν, να μην αφήσουν τα μαθητικά τους συμβούλια να γίνουν μεσολαβητές της υποταγής, να πάρουν στα χέρια τους τη σχολική ζωή και να τη ζωντανέψουν. Ευθύνη να συμβάλουν σε αυτό έχουν και όλοι οι προοδευτικοί εκπαιδευτικοί, οι καθηγητές που αντιλαμβάνονται το χρέος τους να μπολιάσουν τα παιδιά με τις αξίες της ισότητας, της αλληλεγγύης, του δίκιου, ενώ προσπάθειες ενίσχυσης της μαθητικής δημιουργίας και της συλλογικότητας έχουν να επιδείξουν τα τελευταία χρόνια και πολλοί Σύλλογοι και Ενώσεις των γονιών.
Εκλογές για ζωντανά, αγωνιστικά μαθητικά συμβούλια
Οι ίδιοι οι μαθητές έχουν όπλα στα χέρια τους σε αυτή την κατεύθυνση: Ο Κανονισμός Λειτουργίας των Μαθητικών Κοινοτήτων, που θεσμοθετήθηκε και ισχύει από το 1986 (ΦΕΚ 619, τεύχος Β'), έχει αρκετές ουσιαστικές προοδευτικές πλευρές που οι μαθητές μπορούν να αξιοποιήσουν και να τις βάλουν στη ζωή του σχολείου. Οι μαθητές μπορούν να βρουν τον κανονισμό στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος της Βουλής (foundation.parliament.gr στην ενότητα του προγράμματος «Δημοκρατία και Εκπαίδευση») ή ακόμα καλύτερα να τον ζητήσουν από το σχολείο τους, αφού εξάλλου ο ίδιος ο κανονισμός προβλέπει: «Με τη φροντίδα και την ευθύνη της διεύθυνσης και του συλλόγου των διδασκόντων κάθε σχολείου, ο κανονισμός αυτός (...) αναρτάται σε εμφανές σημείο κάθε σχολείου, παραδίδεται ένα αντίτυπο στο συμβούλιο κάθε μαθητικής κοινότητας και γίνεται ευρεία ενημέρωση των μαθητών για το περιεχόμενό του».
Σε σχέση με τις εκλογές, ο κανονισμός προβλέπει ότι «στην πρώτη Γενική Συνέλευση (σ.σ. τάξης ή τμήματος) κάθε σχολικής χρονιάς που συνέρχεται μέσα στον πρώτο μήνα των μαθημάτων εκλέγεται το 5μελές συντονιστικό όργανο, το συμβούλιο της μαθητικής κοινότητας». Αντίστοιχα για το 15μελές προβλέπει ότι εκλέγεται «στην πρώτη γενική συνέλευση κάθε σχολικής χρονιάς που συνέρχεται μέσα στις πρώτες 45 μέρες και μετά από την εκλογή των συμβουλίων των μαθητικών κοινοτήτων» και ότι «η συνέλευση αυτή συγκαλείται με ευθύνη των μελών του μαθητικού συμβουλίου του σχολείου της προηγούμενης χρονιάς που δεν έχουν αποφοιτήσει». Οι μαθητές, λοιπόν, μπορούν να προχωρήσουν στις εκλογές για την ανάδειξη των συμβουλίων τους χωρίς να περιμένουν εγκυκλίους ή οδηγίες από το υπουργείο ή από τις διευθύνσεις. Εχουν δικαίωμα να συγκαλέσουν Γενικές Συνελεύσεις, έχουν δικαίωμα να κάνουν εκλογές.
Και είναι στο χέρι τους η εκλογική διαδικασία να είναι ουσιαστική κι όχι τυπική. Να κάνουν συνελεύσεις που θα συζητήσουν για όλα όσα τους αφορούν. Να εκφραστούν, να καταθέσουν προβληματισμούς, να ανταλλάξουν απόψεις για το σχολείο τους, για τις αγωνίες τους για όσα συμβαίνουν στην Εκπαίδευση, αλλά και γενικότερα στον κόσμο. Γιατί τα ενδιαφέροντα των μαθητών δεν πρέπει να ξεκινούν και να τελειώνουν έξω από τους τέσσερις τοίχους του σχολείου, αλλά πρέπει να γίνονται αντικείμενο συζήτησης και δράσης για τις μαθητικές κοινότητες.
Εξάλλου, ο κανονισμός προβλέπει αναλυτικά στις διατάξεις του τη λειτουργία των μαθητικών κοινοτήτων όλο το χρόνο με μαθητικές Γενικές Συνελεύσεις στα τμήματα ή τις τάξεις κάθε μήνα (και έκτακτα αν χρειαστεί), με Γενικές Συνελεύσεις του σχολείου τρεις φορές το χρόνο (και έκτακτα επιπλέον αν χρειαστεί), με τακτικές συνεδριάσεις του 15μελούς και των 5μελών συμβουλίων, μια φορά τη βδομάδα κ.τ.λ. Μάλιστα, προβλέπει κι άλλες διευκολύνσεις σε μαθητικά συμβούλια και κοινότητες, όπως, για παράδειγμα, το να έχουν τα μαθητικά συμβούλια δικό τους ερμάριο μέσα στην τάξη τους για να φυλάσσουν τα έγγραφα που χρησιμοποιούν ή να διατηρούν ταμείο με έσοδα από εκδηλώσεις ή από τις εισφορές των μελών της μαθητικής κοινότητας αν αποφασίσει κάτι τέτοιο η Γενική Συνέλευση.
Δίνουμε ζωή στο σχολείο
Από τις ελλείψεις εκπαιδευτικών στα σχολεία και το περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων μέχρι την έλλειψη ελεύθερων χώρων άθλησης στη γειτονιά, από τις αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα και τις συνέπειές τους στους μαθητές μέχρι τη γιγάντωση του διαδικτύου ή τους πολέμους όπου συμμετέχει η χώρα μας... η γκάμα θεμάτων που αφορούν τους μαθητές και μπορούν να γίνουν αντικείμενο συζήτησης μέσα στις μαθητικές κοινότητες είναι τεράστια. Παράλληλα, όλα αυτά που απασχολούν τους μαθητές δεν πρέπει απλά να γίνονται αντικείμενο συζήτησης, αλλά να τροφοδοτούν και την πρωτοβουλία και τη δράση. Ετσι, από το πιο απλό πράγμα, π.χ. το να βγάλει η μαθητική κοινότητα ένα ψήφισμα, μέχρι το να οργανώσει εκδηλώσεις ή μαθητικές πολιτιστικές ομάδες που θα αναλάβουν εργασίες κι αφιερώματα για διάφορα θέματα ή θα οργανώσουν τις σχολικές γιορτές, όλα αυτά είναι δράσεις που συμβάλλουν στη ζωντάνια των μαθητικών κοινοτήτων, στη ζωντάνια της σχολικής ζωής.
Ο μαθητικός κανονισμός αφιερώνει ένα ολόκληρο άρθρο του στις δραστηριότητες των μαθητικών κοινοτήτων, το οποίο μπορεί πραγματικά να αξιοποιηθεί στην κατεύθυνση του να δοθεί ζωή στο σχολείο. Ετσι, στο άρθρο 6 του κανονισμού προβλέπεται ότι τα μαθητικά συμβούλια και οι κοινότητες μπορούν να διοργανώνουν εκδηλώσεις, ενώ σημειώνεται ότι το σχολείο, πέρα από χώρος παιδείας, μπορεί και πρέπει να γίνει χώρος πολιτιστικής δημιουργίας. Πιο αναλυτικά προβλέπει ότι:
«Οι μαθητικές κοινότητες, με δική τους πρωτοβουλία και με τη συνεργασία και την τελική έγκριση της διεύθυνσης και του συλλόγου των καθηγητών του σχολείου, προωθούν πολιτιστικές εκδηλώσεις (επιστημονικές διαλέξεις, συζητήσεις, ποιητικές ή μουσικές βραδιές, συναυλίες, εκθέσεις, θέατρο κ.λπ.) που αναφέρονται σε κάθε μορφή επιστήμης και τέχνης, όπως επίσης και διοργανώσεις αθλητικών αγώνων. Σε κάθε σχολείο μπορεί να ιδρυθούν όμιλοι ψυχαγωγικού και πολιτιστικού χαρακτήρα, στους οποίους μπορούν να δραστηριοποιούνται οι μαθήτριες και οι μαθητές, από διάφορες τάξεις ή τμήματα, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους (π.χ. κινηματογραφικός όμιλος, θεατρικός, φωτογραφικός, σκακιστικός, όμιλος φίλων του περιβάλλοντος, λογοτεχνικός, μουσικός, αθλητικός, πρακτικών κατασκευών κ.λπ.). Οι συνεδριάσεις αυτών των ομίλων πραγματοποιούνται στο σχολείο, σε ώρες εκτός των διδακτικών, ικανοποιούν τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα των μαθητών και καλλιεργούν το ταλέντο των μελών τους. Αρμόδιο όργανο για το συντονισμό της δουλειάς τους είναι το μαθητικό συμβούλιο του σχολείου».
Παράλληλα, προβλέπει ότι το προεδρείο του 15μελούς συμβουλίου έχει δικαίωμα να συμμετέχει και να έχει λόγο στις συνεδριάσεις του συλλόγου καθηγητών όταν συζητιούνται πολιτιστικές, αθλητικές και άλλες μαθητικές δραστηριότητες (μορφωτικές επισκέψεις κι εκδρομές, διοργάνωση σχολικών εορτών κ.ά.).
Για την ελεύθερη έκφραση και ενημέρωση
Στο πλαίσιο των μαθητικών δραστηριοτήτων γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον κανονισμό για τα σχολικά ενημερωτικά έντυπα, εφημερίδες και περιοδικά, που μπορούν να εκδίδουν οι μαθητές για την ενημέρωση και την ανταλλαγή απόψεων με τους συμμαθητές τους ή και τους άλλους φορείς του σχολείου. Γι' αυτά τα έντυπα ορίζεται ότι την ευθύνη έχει η συντακτική επιτροπή που θα αποτελείται από μέλη της μαθητικής κοινότητας, ενώ ο σύλλογος των καθηγητών μπορεί να ορίζει ένα μέλος του ως σύμβουλο για τη συμπαράσταση και τη βοήθεια στην έκδοση.
Ακόμα προβλέπει ότι: «Με ευθύνη του μαθητικού συμβουλίου του σχολείου υπάρχει στο σχολείο πίνακας μαθητικών ανακοινώσεων για μαθητικά θέματα. Η διεύθυνση του σχολείου θα πρέπει, σε συνεννόηση με το μαθητικό συμβούλιο, να παραχωρήσει το χώρο που θα αναρτηθεί ο πίνακας σε κεντρικό σημείο του σχολείου. Ευνόητο είναι πως ο πίνακας αυτός θα χρησιμοποιείται και από τις μαθητικές κοινότητες, για μαθητικά θέματα».
Είναι φανερό πως ο κανονισμός λειτουργίας των μαθητικών κοινοτήτων δίνει στους μαθητές πολλές δυνατότητες και δεν είναι τυχαίο ότι έχει αρχίσει εδώ και μερικά χρόνια σε κυβερνητικά επιτελεία μια «ζύμωση» για την αναθεώρησή του προς το αντιδραστικότερο. Σήμερα, όμως, ισχύει αυτός ο κανονισμός και δίνει ιδέες προς αξιοποίηση στο σχολείο, δυνατότητες για δημιουργία, συζήτηση και δράση. Κι όπως σημειώνει στις γραμμές του... «στους μαθητές απομένει να αξιοποιήσουν αυτές τις δυνατότητες, αναπτύσσοντας τις λειτουργίες των μαθητικών κοινοτήτων με τη συμμετοχή όλων των παιδιών στη διαδικασία για τη λήψη των αποφάσεων, με επεξεργασία απόψεων, ώστε οι μαθητές να έχουν γνώμη για τα θέματα που τους αφορούν».
