Δημοσιεύουμε σήμερα το δεύτερο μέρος αποσπάσματος από το «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (1949 - 1968) τόμος Β'», που αναφέρεται στις μεταπολεμικές συζητήσεις για την καπιταλιστική ανάπτυξη
Με την πάροδο του χρόνου, ενώ είχε πραγματοποιηθεί ορισμένη αποκατάσταση του κρατικού μηχανισμού στην Ελλάδα και συντελούνταν αναπροσαρμογές στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ (με συνέπειές τους στο ύψος των αμερικανικών κεφαλαίων που εισέρρεαν στην Ελλάδα), επέδρασαν ισχυρότερα στα κυβερνητικά επιτελεία οι εγχώριες αστικές πολιτικές δυνάμεις και οι υπέρ της εκβιομηχάνισης θέσεις. Η επίδραση αυτή καθόρισε και την «τύχη» που τελικά είχε η Εκθεση που υπέβαλε στην κυβέρνηση Ν. Πλαστήρα (12.1.1952) ο καθηγητής και πρώην διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Κυριάκος Βαρβαρέσος.194
Ο Κ. Βαρβαρέσος τάχθηκε με άκρα επιφύλαξη «εις την χρηματοδότηση νέων επενδύσεων εις την βιομηχανίαν», ενώ υποστήριξε την ανάγκη να υποβληθεί κάθε πρόταση και κάθε σχέδιο σε ενδελεχή και εξονυχιστική έρευνα.
Η άποψή του για το πρόγραμμα βιομηχανικής ανάπτυξης έτεινε προς τον αποκλεισμό της κρατικής παρέμβασης για την παραγωγή αλουμινίου, αζώτου ή σιδήρου, παρά την ύπαρξη ορυκτού πλούτου και εργατικού δυναμικού, γιατί θεωρούσε ότι η στενότητα της εσωτερικής αγοράς θα καθιστούσε την παραγωγή οικονομικά ασύμφορη. Ακόμα υποστήριξε ότι το κράτος έπρεπε να προσανατολιστεί στην αποκατάσταση της νομισματικής και οικονομικής σταθερότητας και να αφήσει στο ιδιωτικό κεφάλαιο την εκδήλωση ενδιαφέροντος για ανάλογες βιομηχανίες. Θεωρούσε ότι η ανάπτυξη της γεωργίας έπρεπε να αποτελέσει την κύρια επιδίωξη ενός προγράμματος ανασυγκρότησης. Ακόμα, προέτρεπε στη χρηματοδότηση ανταγωνιστικών επιχειρήσεων βιομηχανικής παραγωγής ειδών ευρείας κατανάλωσης, επιχειρήσεων που θα συμμετείχαν με ίδια κεφάλαια στην αύξηση της παραγωγής τους και τάχθηκε υπέρ φορολογικών διευκολύνσεων σε βιομηχανίες που θα κρινόταν συμφέρουσα η ίδρυσή τους.
Η Εκθεση συνάντησε έντονη κριτική195 και σε ορισμένες περιπτώσεις χαρακτηρίστηκε και ως παρέμβαση των ΗΠΑ.
Μια προσεκτική μελέτη της Εκθεσης του Βαρβαρέσου και των προηγούμενων προτάσεών του, αποφορτισμένη από το κλίμα της πολιτικής αντιπαράθεσης της εποχής, δίνει τη δυνατότητα να κατανοηθεί καλύτερα το σκεπτικό, η αφετηρία των προτάσεων του συγγραφέα της, αλλά και της αστικής αντιπαράθεσης εκείνης της εποχής.
Ο Κ. Βαρβαρέσος, ως αστός οικονομολόγος, έδινε προτεραιότητα στο στόχο της σταθεροποίησης έναντι εκείνου της βιομηχανικής ανάπτυξης, θεωρώντας τη σταθεροποίηση πρωταρχικής σημασίας για την πραγματοποίηση οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας. Το ιστορικό πλαίσιο που κυριαρχούσε στον προβληματισμό του ήταν η βαθιά νομισματική κρίση που υπήρχε από την Κατοχή και η εξαθλίωση μεγάλου μέρους του αγροτικού πληθυσμού. Η νομισματική ισορροπία δεν πραγματοποιήθηκε ούτε με την εισαγωγή της «νέας δραχμής» 196 επί κυβέρνησης «εθνικής ενότητας», η οποία τελικά σε διάστημα έξι μηνών έχασε τα 2/3 της ισοδυναμίας της έναντι της αγγλικής λίρας.
Ο Βαρβαρέσος πίστευε ότι ο έλεγχος της κατάστασης, η πραγματοποίηση οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας, μπορούσε να επιτευχθεί μεσοπρόθεσμα μόνο με ενίσχυση της γεωργικής και οικοδομικής παραγωγής και με την πάταξη της παράνομης κερδοσκοπίας και της δημοσιονομικής ελλειμματικότητας. Θεωρούσε ως πηγή της νομισματικής ανισορροπίας (πληθωρισμού, μαύρης αγοράς) την ανισορροπία μεταξύ δημοσιονομικής/πιστωτικής/τιμολογιακής πολιτικής, που οδηγούσε σε μεγάλα δημόσια ελλείμματα, φοροδιαφυγή και αισχροκέρδεια.
Από αυτήν την οπτική, ο δηλωμένος αντικομμουνιστής έκανε κριτική, τόσο στην πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων όσο και στη βρετανική παρέμβαση, ότι όξυναν τις κοινωνικές αντιθέσεις. Στην ίδια κατεύθυνση άσκησε κριτική και στην αμερικανική παρέμβαση, στην Εκθεση Πόρτερ197, η οποία σημείωνε ότι υπήρχαν δυνατότητες ανάπτυξης της βιομηχανίας στην Ελλάδα, δίνοντας έμφαση στην αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου στον τομέα της Ενέργειας:
«...Ο εκσυγχρονισμός των μεθόδων εξόρυξης και η παραπέρα ανάπτυξη του λιγνίτη είναι ενδεδειγμένη. Μπορεί να σταθεί δυνατόν να ξεκινήσουν ένα ή περισσότερα από τα προτεινόμενα υδροηλεκτρικά έργα...».198
Αυτήν τη λογική υπηρετούσαν οι προτάσεις του Βαρβαρέσου για φορολόγηση αυτών που πλούτισαν στη διάρκεια της Κατοχής, για αποτελεσματικότερη διανομή της βοήθειας της UNRRA, για επαναφορά των διατιμήσεων, για σταθερότητα μισθών/ημερομισθίων.199 Οι προσεγγίσεις του στις αρχές του 1952 ήταν συνεπείς με τις προσεγγίσεις του σε όλη την περίοδο μετά από την απελευθέρωση και στο σύντομο διάστημα που διετέλεσε υπουργός Εφοδιασμού.
Ο Βαρβαρέσος είχε στενούς δεσμούς με τις ΗΠΑ, όπως και με το Ηνωμένο Βασίλειο, όντας αντιπρόσωπος της Ελλάδας στους διεθνείς οργανισμούς. Κατοικούσε μόνιμα στις ΗΠΑ, όταν η κυβέρνηση Πλαστήρα του ζήτησε Εκθεση επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδας. Ο ίδιος υπήρξε πηγή πληροφοριών των ΗΠΑ σχετικά με την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας και στήριγμά τους, όχι όμως με τη λογική της «εθνικής μειοδοσίας». Είχε ιστορικό διαπραγμάτευσης των «ελληνικών» συμφερόντων στις διεθνείς οικονομικές ενώσεις, όπως στην UNRRA και τη Διεθνή Τράπεζα.
194. Η Εκθεση περιλάμβανε και ένα εμπιστευτικό τμήμα, που θέμα του ήταν «Η αναπροσαρμογή της δραχμής». Αυτό δημοσιοποιήθηκε μετά από την υποτίμηση της δραχμής το 1953. Συμπεριλαμβάνεται στο «Κυριάκος Βαρβαρέσος, Εκθεσις επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδος», εκδ. Σαββάλα, Αθήνα, 2002.
195. Βλ. «Νέα Οικονομία», τόμ. έτους 1952, τεύχ. Φλεβάρη, σελ. 49-52.
196. Η «νέα δραχμή» εισήχθη επί κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου με το νόμο 18 της «νομισματικής διαρρύθμισης» (9.11.1944). Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Τράπεζας της Ελλάδος (11 Νοέμβρη 1944), η ισοδυναμία της «νέας δραχμής» προς τη χάρτινη λίρα οριζόταν 0,0016666 (1 χάρτινη λίρα = 600 δραχμές). Η αντιστοιχία της «νέας δραχμής» προς την παλιά ήταν 1 νέα = 50 δισ. παλιές (Τράπεζα της Ελλάδος, «Τα πρώτα πενήντα χρόνια της Τραπέζης της Ελλάδος 1928 - 1978», Αθήνα, 1978, σελ. 247).
197. Κυριάκος Βαρβαρέσος, «Εκθεσις επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδος», Αθήνα, 1952, βλ. εισαγωγή Κ. Κωστής, σελ. 55-56.
Πρόκειται για την έκθεση που συνέταξε ο δικηγόρος Π. Πόρτερ στις 30.4.1947, επικεφαλής της Αμερικανικής Αποστολής που επισκέφθηκε την Ελλάδα το Γενάρη του 1947, με σκοπό να προετοιμάσει την εκπόνηση προγράμματος οικονομικής βοήθειας στην Ελλάδα για την καπιταλιστική ανασυγκρότησή της και τη σταθεροποίηση του αστικού κράτους.
198. Απόσπασμα από την Εκθεση Πόρτερ όπως αναφέρεται στο: Γιώργος Σταθάκης, «Το δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ», σελ. 156, εκδ. «Βιβλιόραμα», Αθήνα, 2004.
199. Κυριάκος Βαρβαρέσος, «Εκθεσις επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδος», Αθήνα, 1952, βλ. εισαγωγή Κ. Κωστής, σελ. 49-50.
