Στοιχείο της ιδεολογικής του ταυτότητας και της πολιτικής του φυσιογνωμίας αποτελεί για το ΚΚΕ, σε ολόκληρη την ιστορική του πορεία από το 1918 μέχρι σήμερα, η θέση του και η δράση του για την ισοτιμία των γυναικών της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Οι επαίτειοι της συμπλήρωσης 97 χρόνων από τη Μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση (7 Νοέμβρη 1917) και 96 χρόνων από την ίδρυση του ΣΕΚΕ (στις 17 Νοέμβρη 1918), το οποίο λίγα χρόνια αργότερα μετονομάστηκε σε ΚΚΕ, δίνουν την αφορμή για να προβάλουμε την ανάγκη, και στις σημερινές συνθήκες, να αναδεικνύεται και να αξιοποιείται η θεωρητική υπεροχή του Κόμματος στο κοινωνικό πρόβλημα της γυναικείας ανισοτιμίας. Το ΚΚΕ ανέπτυξε δραστηριότητες και πρωτοβουλίες σε κάθε ιστορική φάση του κινήματος για την ενθάρρυνση γυναικών της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική και μαζική πάλη. Στήριξε με σημαντικά στελέχη του ένα γυναικείο ριζοσπαστικό κίνημα με κοινές αξίες και στόχους με το ταξικό εργατικό κίνημα. Συνέδεσε την πάλη για την άρση ανισοτιμιών και διακρίσεων σε βάρος της γυναίκας με την πάλη για την κοινωνική χειραφέτηση της εργατικής τάξης, για το σοσιαλισμό.
Μια σύντομη αναφορά στην ουσία του γυναικείου ζητήματος
Ως γνωστό γυναικείο ζήτημα αποκαλούμε τη σύνθεση της ανισοτιμίας της γυναίκας εξαιτίας του φύλου με το καθεστώς της ταξικής εκμετάλλευσης.
Δηλαδή, είναι το σύμπλεγμα οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών ανισοτιμιών και διακρίσεων, που εκδηλώνονται σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και προσωπικής ζωής της γυναίκας και έχει τις ρίζες του στις ταξικές σχέσεις εκμετάλλευσης.
Οι Μαρξ και Ενγκελς απέδειξαν ότι η ανισότητα του άνδρα και της γυναίκας είναι ένα ιστορικό κοινωνικό φαινόμενο, που εμφανίστηκε σε μια ορισμένη βαθμίδα ανάπτυξης του ανθρώπινου πολιτισμού και σαν τέτοιο έχει τη λήξη του, όταν εκλείψουν οι όροι, που το δημιούργησαν.
Στο πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα δεν υπήρχαν ταξικές ούτε φυλετικές διακρίσεις.
Το δουλοκτητικό κοινωνικό σύστημα που ακολούθησε υπέταξε τη γυναίκα συνολικά, θέση που συνεχίζεται και στη φεουδαρχία.
Η ίδρυση επαναστατικών εργατικών, κομμουνιστικών κομμάτων δίνει νέα ώθηση στην ιδεολογική, πολιτική και κοινωνική πάλη για την ισοτιμία και τη χειραφέτηση της γυναίκας. Η εμφάνιση του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους το 1917 και ο Λένιν συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάδειξη ζητημάτων καθοριστικής σημασίας για την ισοτιμία της γυναίκας, που αφορούν και τη συμμετοχή της στην κοινωνική παραγωγική εργασία και την απόσπασή της από τη «σκλαβιά του σπιτιού». Η λενινιστική διδασκαλία για το γυναικείο ζήτημα, σε σχέση με τη σοσιαλιστική επανάσταση και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, αποτελεί μεγάλης σημασίας παρακαταθήκη για το επαναστατικό κίνημα. Τα επιτεύγματα της σοβιετικής εξουσίας στην πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού, για ζητήματα ισοτιμίας γυναίκας και άντρα στο εργατικό δίκαιο, στα πολιτικά δικαιώματα, στον τομέα της μόρφωσης, της οικογένειας, της μητρότητας κλπ. είναι πρωτόγνωρα στην ανθρώπινη Ιστορία. Παρ' όλα αυτά, ο Λένιν στο άρθρο του με τίτλο «η Μεγάλη Πρωτοβουλία» υπογράμμιζε πόση προσπάθεια χρειάζεται και πόσο σύνθετο ζήτημα είναι να καθαρίσει το έδαφος στο σοσιαλισμό από τη σαβούρα των παλιών αστικών νόμων και θεσμών με παράδειγμα τη θέση της γυναίκας.
Το νέο που έφερε ο καπιταλισμός στη θέση της γυναίκας είναι ότι της έδωσε τη δυνατότητα επιστροφής στην κοινωνική παραγωγή ως μισθωτής εργατικής δύναμης. Ωστόσο, το καπιταλιστικό κίνητρο, η απομύζηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης υπεραξίας, είχε συμφέρον να διατηρήσει και να εκμεταλλευθεί τις διακρίσεις και ανισοτιμίες εξαιτίας του φύλου στην εργάτρια. Τη χρησιμοποίησε σαν φθηνότερη εργατική δύναμη σε σχέση με τον άντρα.
Σε όλη την πορεία ανάπτυξης και εξέλιξης του καπιταλιστικού συστήματος, τόσο στον τομέα της οικονομίας όσο και στον τομέα των ιδεών, της νομοθεσίας, των θεσμών γενικότερα, επήλθαν αλλαγές, αναπροσαρμογές, που αφορούσαν στο πώς η αστική πολιτική αναδεικνύει το γυναικείο ζήτημα. Αλλοτε περιορίζοντάς το στη «βιολογική κατωτερότητα, τραγωδία της γυναίκας», άλλοτε στον «αντρικό εγωισμό» και σε άλλες αντιεπιστημονικές επινοήσεις. Γενικά, χωρίς να αλλάζει ο ιδεολογικός και πολιτικός πυρήνας, δηλαδή η άρνηση της ταξικότητας του γυναικείου ζητήματος, οι αστικές ιδέες «εκσυγχρονίζονται» ανάλογα με το πώς βλέπουν τη χρησιμοποίηση της γυναικείας εργατικής δύναμης, ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης της ταξικής πάλης και γενικότερα το συσχετισμό δύναμης.
Το «γυναικείο ζήτημα» βασικό μέσο για την παρέμβασή μας στην εργατική τάξη
Η αναμφισβήτητη προσφορά της κομμουνιστικής ιδεολογίας και της δράσης του ΚΚΕ δεν αναιρεί το γεγονός ότι και στις γραμμές του κομμουνιστικού, του εργατικού κινήματος, των ριζοσπαστικών κινημάτων υπάρχει αντανάκλαση των αστικών και μικροαστικών θεωριών, αναχρονιστικών αντιλήψεων και δήθεν εκσυγχρονιστικών, φεμινιστικών ιδεών, για τη θέση της γυναίκας στην καπιταλιστική κοινωνία. Αυτή η επίδραση εκφράζεται με σύγχυση για την αναγκαιότητα πάλης με εξειδικευμένους στόχους και αιτήματα για τη χειραφέτηση και την ισοτιμία των γυναικών της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Δεν είναι καθόλου παράξενο. Στις συνθήκες του καπιταλισμού, η αστική ιδεολογία και οι μικροαστικές εκδοχές της έχουν τη δύναμη της κυριαρχίας, αφού είναι στοιχείο του συστήματος της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και εξουσίας. Πρόκειται, κατά βάθος, για φαινόμενο που αντανακλά και ιδεολογικές αδυναμίες μέσα στο κομμουνιστικό κίνημα. Γι' αυτό χρειάζεται το γυναικείο ζήτημα να πάρει τη θέση που του ανήκει στην ιδεολογική, πολιτική, μαζική και οργανωτική πάλη του Κόμματος.
Σήμερα ένα από τα κύρια και βασικά καθήκοντα, που θέτει το ΚΚΕ και από το 19ο Συνέδριό του, είναι να αποτελέσει η εξειδίκευση της γενικής ιδεολογικής και πολιτικής του Κόμματος στις γυναίκες αναπόσπαστο στοιχείο της ανάπτυξης της επιρροής του στην εργατική τάξη και στους συμμάχους της. Προκειμένου να γίνει αυτό, χρειάζεται να συνειδητοποιηθεί σε βάθος η ταξική φύση του γυναικείου ζητήματος, η γνώση, η συνεχής παρακολούθηση και μελέτη της στρατηγικής του αντιπάλου, αλλά και πώς εκδηλώνονται οι ανισοτιμίες σε βάρος της γυναίκας στις σύγχρονες συνθήκες του καπιταλισμού. Η πάλη των κομμουνιστών και των κομμουνιστριών για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο προϋποθέτει την εναντίωση σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης και καταπίεσης, την ανάδειξη της ουσίας της απελευθέρωσης. Οσο πιο ολοκληρωμένα και στέρεα αποκτιέται η θεωρητική γνώση για την αιτία δημιουργίας και το χαρακτήρα του γυναικείου ζητήματος, όσο πιο πολύπλευρα αποκαλύπτουμε την αντιδραστική πολιτική και τους ιδιαίτερους στόχους της ΕΕ και των κυβερνήσεων για τις εργαζόμενες και τα νέα ζευγάρια, τόσο καλύτερα θα ανταποκριθούμε στο καθήκον της ισχυροποίησης του Κόμματος και του εργατικού κινήματος.
Γιατί δεν μπορούμε να μιλάμε για ανασύνταξη του εργατικού κινήματος, για αντεπίθεση, για πάλη ρήξης και ανατροπής, για απόσπαση ορισμένων κατακτήσεων έστω και πρόσκαιρων, ούτε καν για πάλη που συγκρατεί τον κατήφορο, δίχως την ενεργό συμμετοχή των γυναικών, εργατριών, υπαλλήλων, των άλλων εργαζόμενων γυναικών και ιδιαίτερα των νεότερων ηλικιών.
Πιο συγκεκριμένα, χρειάζεται εξειδίκευση της πολιτικής μας πρότασης στις γυναίκες σε κάθε επιμέρους τομέα δουλειάς του Κόμματος. Σε κάθε ιδιαίτερο μέτωπο πάλης να αναδεικνύονται πλευρές που σχετίζονται με την ανισοτιμία και κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να ξεπεραστεί αλλά και αιτήματα που ανακουφίζουν σήμερα τη ζωή των γυναικών. Μια τέτοια δουλειά βοηθάει να ενταχθούν στην πάλη οι εργαζόμενες και να κατανοούν το δρόμο που μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη λύση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν, στην πάλη με την κοινωνική συμμαχία, στο δρόμο για το σοσιαλισμό.
Χρειάζεται ιδιαίτερη επεξεργασία και ιδεολογικοπολιτική θωράκιση για την αποκάλυψη των αντιλαϊκών πολιτικών της ΕΕ και των κυβερνήσεων κάτω από «προοδευτικές» - θετικά φορτισμένες λέξεις, όπως «ισότητα», «ίσες ευκαιρίες», «εξίσωση», «κράτος πρόνοιας», κ.λπ. Επίσης, να αποκαλύπτουμε τις αναχρονιστικές, μεταφυσικές, θεολογικές και αντιεπιστημονικές αντιλήψεις που περνάνε μέσα από την Παιδεία, σε συνδυασμό με τις σάπιες αξίες του συστήματος.
Το ίδιο να κάνουμε και με τις αστικές και μικροαστικές «θεωρίες του φύλου» που διδάσκονται στα πανεπιστήμια, ως δήθεν υπερπροοδευτικές, όπως η αυτοδιάθεση σώματος, που στην ουσία όμως διαιωνίζουν την ανισοτιμία των γυναικών. Επίσης, δημιουργούν αυταπάτες, καθώς προβάλλουν ότι οι γυναίκες ως φύλο, συμμετέχοντας στην πολιτική ζωή, μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Ακόμα προβάλλουν στρεβλώσεις, από τη μια, πως η άρνηση της μητρότητας και της δημιουργίας οικογένειας είναι από μόνο του στοιχείο χειραφέτησης, παρουσιάζοντάς το σαν ελεύθερη επιλογή, κρύβοντας ότι οι αιτίες είναι κοινωνικές και οικονομικές. Από την άλλη, ιδιαίτερα σε περίοδο οικονομικής κρίσης, προβάλλεται η μητρότητα και η οικογένεια σαν ο αποκλειστικός προορισμός της γυναίκας, βάζοντας τα υπόλοιπα και κυρίως το δικαίωμα στην εργασία, σε δευτερεύουσα και τριτεύουσα θέση, όπως τα καπιταλιστικά συμφέροντα απαιτούν στις σημερινές συνθήκες. Σ' όλα τα παραπάνω πρέπει να παρέμβουν οι νέες κομμουνίστριες και οι νέοι κομμουνιστές και να αποκαλύψουν το βαθύ αντιδραστικό ρόλο και των θεωριών αυτών και όσων τις προβάλλουν.
Μερικές πλευρές της εξειδίκευσης στις γυναίκες
Μερικές πλευρές, όσον αφορά το καθήκον της εξειδίκευσης της πολιτικής του Κόμματος και της δράσης του στις γυναίκες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, μπορούν να κωδικοποιηθούν στα παρακάτω:
- Απαραίτητη είναι η ολόπλευρη κατανόηση της σύγχρονης έκφρασης των κοινωνικών προβλημάτων, που εκδηλώνονται με ιδιαίτερες μορφές ή με άλλη οξύτητα στις γυναίκες, και η ανάλογη επεξεργασία πλαισίου πάλης. Για παράδειγμα, τα οξυμένα προβλήματα που αφορούν την Υγεία, στις γυναίκες έχουν και φυλετική πλευρά με μέτρα προστασίας που πρέπει να παίρνονται για το γυναικείο οργανισμό. Επίσης, αποκτούν μορφή «οδύσσειας» για τη γυναίκα οι διαδικασίες προγεννητικού ελέγχου, εξωσωματικής γονιμοποίησης και άλλων παροχών Υγείας σε όλη την περίοδο της αναπαραγωγικής και μη ηλικίας. Από τη λειτουργία της μητρότητας, απορρέουν ειδικές ανάγκες για τη γυναίκα, που όση νομοθετική ισότητα κι αν κερδηθεί στον καπιταλισμό, δεν μπορεί να εξασφαλίσει την κοινωνική στήριξή της. Αλλο ένα παράδειγμα είναι η αναγκαία προβολή ζητημάτων που έχει να κάνει με την πορνεία, τη βία, την κακοποίηση και να φωτίζεται το γεγονός ότι προϋπόθεση για νέες σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους είναι η αλλαγή των υλικών - οικονομικών όρων και των κοινωνικών σχέσεων, πράγμα που πρέπει να εξηγείται πειστικά και κατανοητά, χωρίς καμία υποτίμηση της ανάγκης για διεκδίκηση άμεσων μέτρων.
- Χρειάζεται να μας απασχολήσει η επίδραση των γενικότερων προβλημάτων (ανεργία, κακοπληρωμένη χωρίς ωράριο δουλειά, φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων, νοικοκυριού) στη ζωή και κατ' επέκταση στη συνείδηση της εργαζόμενης και ιδιαίτερα της νέας γυναίκας, που βρίσκεται στη φάση δημιουργίας οικογένειας, της νέας μητέρας. Οι «τύψεις» και οι «ενοχές» απέναντι στα παιδιά, στο σύντροφο, στην οικογένεια γενικότερα, το αίσθημα της αποτυχίας, της απογοήτευσης και της ατομικής λύσης. Μπροστά στις δυσκολίες, στους εκβιασμούς της εργοδοσίας πώς στέκεται η νέα γυναίκα; Πόσο εύκολα κάνει εκπτώσεις στις ανάγκες και τα δικαιώματά της ψάχνοντας «εύκολες», «άμεσες» λύσεις; Ποια χρειάζεται να είναι η παρέμβαση, με ιδεολογικά αλλά και πρακτικά μέτρα, του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, του κινήματος, στα νέα αυτά κορίτσια, ιδιαίτερα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, για να κερδηθούν με την αγωνιστική στάση ζωής, για να βαδίσουν στο δρόμο της οργάνωσης, της δραστήριας συμμετοχής στο κίνημα, της ένταξής τους στο Κόμμα.
- Απαιτείται ακόμα πιο ολοκληρωμένη επεξεργασία και προβολή των επιτευγμάτων που κατέγραψε η πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού, για ζητήματα ισοτιμίας γυναίκας και άντρα στο εργατικό δίκαιο, στα πολιτικά δικαιώματα, στον τομέα της μόρφωσης, της οικογένειας, της μητρότητας. Αντίστοιχα, να μελετήσουμε τις δυσκολίες που κληροδοτεί ο καπιταλισμός, τους αντιδραστικούς αστικούς θεσμούς, τις προλήψεις και τις προκαταλήψεις, τη χρόνια κατάσταση της σκλαβιάς της γυναίκας στο ατομικό της νοικοκυριό. Να γνωρίσουμε όσο γίνεται πιο βαθιά τις δυσκολίες, υποκειμενικές και αντικειμενικές, που αντιμετώπισε η σοβιετική εξουσία, στην προσπάθεια να ενταχθεί η γυναίκα συνειδητά και δημιουργικά στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Το κύριο καθήκον, λοιπόν, με στόχο να αναδεικνύονται πρωτοπόρες αγωνίστριες στο κίνημα και το ίδιο το Κόμμα, είναι το Κόμμα να απλώνει πιο πλατιές και βαθιές ρίζες στις γυναίκες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Να δημιουργεί προϋποθέσεις που θα συμβάλουν να ωριμάζει, να πολιτικοποιείται η συνείδησή τους, σπάζοντας κάθε μοιρολατρία και αποστράτευση.
Συζήτηση που να αγγίζει όλη την κλίμακα του Κόμματος
Η επιτάχυνση του βηματισμού στην πορεία της προώθησης όλων των παραπάνω, και πολλών ακόμα πλευρών που θα μπορούσαν να προστεθούν, προϋποθέτει αντίστοιχα βήματα στην εσωοργανωτική συζήτηση και ζωή. Ανάμεσα σε αυτά μπορούμε να ξεχωρίσουμε τα εξής:
- Την προσπάθεια να απασχολήσει το γυναικείο ζήτημα το Κόμμα σε όλη του την κλίμακα, με συζήτηση στα όργανα και τις ΚΟΒ γύρω από το πώς κάθε χώρος θα προσανατολίσει πιο εξειδικευμένα και σχεδιασμένα τη δουλειά του στις γυναίκες της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων. Η προσπάθεια αυτή έχει αυξημένη βαρύτητα όταν πρόκειται για χώρους με υψηλό βαθμό συγκέντρωσης εργαζομένων γυναικών, αυτοαπασχολούμενων, αγροτισσών, νέων σπουδαστριών και φοιτητριών.
- Τη στήριξη, ιδεολογικοπολιτική και πρακτική, σε συντρόφισσες μωρομάνες, για να κρατηθούν στην οργανωμένη ζωή χωρίς πισωγυρίσματα μπροστά στις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα νέα ζευγάρια σήμερα.
- Την ενθάρρυνση στελεχών να δουλέψουν στον τομέα αυτό και την κατανόηση σε όλη την κλίμακα του Κόμματος των λόγων για τους οποίους πρέπει να υπάρχει το ριζοσπαστικό γυναικείο κίνημα, των στόχων που επιδιώκει το Κόμμα με τη δράση των κομμουνιστριών στις γραμμές του.
Συμπερασματικά, η θεωρητική - πολιτική γνώση του «γυναικείου ζητήματος», η δημιουργική μελέτη των κλασικών του μαρξισμού και σε αυτό το θέμα, η κατανόηση και ανάδειξη της σύζευξης ταξικού και φυλετικού στο πρόβλημα της γυναικείας ανισοτιμίας και στο σύγχρονο πολιτικο-κοινωνικό περιβάλλον, η δουλειά σε αυτήν τη ρότα με τις γυναίκες, μέσα κι έξω από το Κόμμα, δίνει τη δυνατότητα να αναπτύσσεται η επιρροή του ΚΚΕ σε πιο πλατιά λαϊκά στρώματα και παράλληλα να ανεβαίνει η ποιότητα της καθοδηγητικής του δουλειάς. Γιατί, αν θέλουμε ένα κίνημα ισχυρό, πρέπει να πάρουν τη θέση τους σε αυτό και οι γυναίκες. Και για να γίνει αυτό, χρειάζεται να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις, έτσι ώστε μέσα στις συνθήκες του καπιταλισμού, όσο δύσκολο και σύνθετο να είναι, να εξουδετερώνονται οι αντιδραστικές αντιλήψεις και προλήψεις γι' αυτό.
Της
Πόπης ΞΕΚΑΛΑΚΗ*
*Η Πόπη Ξεκαλάκη είναι συνεργάτρια του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία των Γυναικών και μέλος του Προεδρείου της ΟΓΕ
