Ηρθε ξαφνικό και αναπάντεχο ότι ο μαρξιστής στοχαστής, ποιητής και κινηματογραφιστής Πιέρ Πάολο Παζολίνι ερμήνευσε κινηματογραφικά το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο», μένοντας μάλιστα πιστός στο πρωτότυπο κείμενο.
Η ταινία πρωτοπαρουσιάστηκε το 1964 στο Φεστιβάλ Βενετίας με πρόεδρο της τότε κριτικής επιτροπής τον Ιταλό συγγραφέα Μάριο Σολντάτι, ο οποίος επέλεξε να δώσει το μεγάλο βραβείο της διοργάνωσης στην «Κόκκινη έρημο» του Αντονιόνι και όχι στο θρησκευτικό φιλμ ενός καθόλου βολικού σκηνοθέτη, ενός κομμουνιστή, ομοφυλόφιλου και άθεου. Η άφιξη της ταινίας στο φεστιβάλ και η προβολή της συνοδεύτηκε από τη συνήθη κατακραυγή, από τις συνήθεις πολεμικές και από φασιστική οχλαγωγία. Στο Φεστιβάλ στη Βενετία η ταινία συγκέντρωσε αρκετές διακρίσεις, αλλά όχι, όπως είπαμε, το Χρυσό Λέοντα. Συγκέντρωσε ακόμα τα πυρά της «αριστερής» κριτικής, ενώ η Καθολική Εκκλησία βράβευσε την ταινία. Σε ειδική μάλιστα προβολή γι' αυτήν, το χειροκρότημα κράτησε 20 ολόκληρα λεπτά.
Ταυτόχρονα, οι αντιπαραθέσεις για την απόλυτη ασυμφωνία χριστιανισμού και μαρξισμού, για την ποίηση της Αριστεράς και τον καθολικισμό της Δεξιάς, οργίαζαν. Ο Παζολίνι, που μέχρι τότε συμπεριφερόταν με ένα συγκεκριμένο τρόπο, πώς μπόρεσε ξαφνικά να συμπεριφερθεί τόσο διαφορετικά; Ο στενός φίλος του Παζολίνι, συγγραφέας Αλμπέρτο Μοράβια, απαντά: «Στην πραγματικότητα ο Παζολίνι παρέμεινε πιστός στον εαυτό του επειδή ο χριστιανισμός για τον ίδιο συνιστά συναισθηματικό και ιδεολογικό δεσμό που συνδέει τις επίπονα αντιθετικές εμπειρίες μαρξισμού και παρακμής. Ο Παζολίνι στάθηκε πιστός σε ένα χριστιανισμό λαϊκού και συνάμα εκλεπτυσμένου τύπου, που του επέτρεψε να φωτίσει τον "επαναστατικό" χαρακτήρα του χριστιανικού μηνύματος και να ανακτήσει την ομορφιά του ευαγγελικού κειμένου μέσα από τις ερμηνείες που η τέχνη έδωσε διαχρονικά».
Ο Παζολίνι συνέλαβε την ιδέα της ταινίας στην πόλη Ασίζη και είχε επιλέξει ως τόπους γυρισμάτων τις Σικελία, Καλαβρία και Απουλία. Σταμάτησε όμως στην Μπαζιλικάτα, γιατί εκεί βρήκε το σωστό τοπίο. Επέλεξε τελικά την πόλη Ματέρα να «υποδυθεί» την Ιερουσαλήμ και πραγματοποίησε τα γυρίσματα των πιο σημαντικών σκηνών της ταινίας στο πικρό τοπίο της Γκραβίνα, κάτω από τον άγριο ήλιο που θύμιζε έντονα τους Αγίους Τόπους.
Ο Παζολίνι έχει οξεία αίσθηση του ανθρώπινου προσώπου, τόπου συνάντησης της ενέργειας που εκρήγνυται σε έκφραση, σε κάτι το ατομικό αλλά σύνθετο, το αντίθετο τελος πάντων του τυπικού. Τα κοντινά πλάνα αρκούσαν για να κατατάξουν την ταινία σε εξαίρετο επίπεδο. Τα ίδια όμως πλάνα δεν έφταναν να αποδώσουν την ιστορία του Ιησού, όπως μια γκαλερί πορτρέτων δεν μπορεί να δώσει μια ιδέα των γεγονότων στα οποία συμμετείχαν τα πρόσωπα. Το φιλμ λοιπόν βασίζεται σε εναλλαγή προσώπων σε πρώτο πλάνο και δραματικών σκηνών μακριά, όπως τις βλέπει ένας θεατής, που καθηλώνει το βλέμμα στα πρόσωπα και μετά προσπαθεί να αγκαλιάσει με το βλέμμα τη μεγάλη εικόνα. Πλησιάζει και απομακρύνεται μια αισθητική αναπαράσταση που δεν αξιώνει να δώσει τη φωτογραφική αλήθεια των πραγμάτων.
Ο Παζολίνι - αναφέρει ο Αλμπέρτο Μοράβια - έχει κατανοήσει την «πλαστική» και ποιητική αξία της σιωπής και του λόγου. Η σιωπή είναι η δύναμη της ταινίας, οι λέξεις η αδυναμία του. Οι σιωπές του Παζολίνι συνδέονται με το όργανο το πιο δεμένο με τη σιωπή: Τα μάτια. Οι σιωπηλές σεκάνς του φιλμ είναι οι πιο επιβλητικές. Η λέξη συνδέεται με την ιστορία. Η σιωπή μας βγάζει έξω από την ιστορία, οδηγεί στην απολυτότητα των εικόνων: Η σιωπή του Ευαγγελισμού, η σιωπή που συνοδεύει το θάνατο του Ηρώδη, η σιωπή των αποστόλων που κοιτάζουν τον Ιησού και του Ιησού που κοιτάζει τους Αποστόλους, η σιωπή του Ιούδα που πάει να προδώσει, η σιωπή του Ιησού που γνωρίζει ότι έχει προδοθεί. Η σιωπή στην ταινία του Παζολίνι - συνεχίζει ο Μοράβια - δεν είναι η σιωπή του βωβού κινηματογράφου, μια σιωπή από ελάττωμα, είναι η σιωπή του Λόγου, μια σιωπή με πλαστικότητα, εκφραστική και ποιητική.
Αλλά τι είδους Χριστός είναι αυτός του Παζολίνι; Ο πολύ διαφορετικός από τον κομφορμιστικό Χριστό που επικρατεί. Η καλοσύνη του Ιησού έχει χαρακτήρα παράδοξο κι επαναστατικό, το «αγάπα τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου» δεν ήταν απλά έκφραση ενός συναισθήματος, αλλά για τον κόσμο του τότε ήταν αντικειμενικά ανατρεπτικό. Ο Παζολίνι φρόντισε να δώσει έναν Ιησού σκληρό, βίαιο, άκαμπτο, εικονοκλάστη, όπως ακριβώς ο Χριστός απεικονιζόταν στα μάτια των συγχρόνων του και όχι στα των σημερινών χριστιανών.
Το ίδιο ισχύει για το περιβάλλον που ο Ιησούς βρέθηκε να διδάξει. Για να είναι ολοκληρωτικά επαναστατικός ο χριστιανισμός - λέει ο Αλμπέρτο Μοράβια - δεν έπρεπε μόνο να είναι παράδοξος, αλλά και αόρατος. Τι πιο αόρατο λοιπόν από μια θρησκεία που διδάσκει ένας φτωχός ανάμεσα στους φτωχούς σε μια πεπερασμένη επαρχία σε μια γλώσσα άγνωστη στους δυνατούς; Ετσι και η «αθλιότητα» βρίσκει μια δικαιολογία ιστορική, ιδεολογική και καλλιτεχνική.
Ο Παζολίνι πήρε τους ηθοποιούς του από το δρόμο. Είτε είναι φίλοι του από το χώρο της λογοτεχνίας είτε πρόκειται για κόσμο από τις περιοχές όπου γυρίστηκε το φιλμ. Πολύ καλή η ιδέα του και άριστες οι επιδόσεις. Ο Ισπανός φοιτητής Ενρίκε Ιραζόκι που ερμηνεύει τον Ιησού έχει ένα πρόσωπο με ελληνική κατατομή, θυμίζει βυζαντινό. Το πρόσωπό του συχνά σοβαρό και θυμωμένο, σπάνια χαμογελαστό. Η μητέρα του Παζολίνι υποδύεται στο φιλμ τη μητέρα του Χριστού...
50 χρόνια μετά, ο ιταλικός τουλάχιστον Τύπος αναγνωρίζει σύσσωμος ότι πρόκειται για την καλύτερη ταινία για τον Χριστό που έγινε ποτέ. (Αλκυονίς και Στούντιο).
Ανήμερα Πάσχα τα σπουδαία!
Κάθε Πάσχα βγαίνουν από το ντουλάπι οι θρησκευτικές ταινίες για τα Πάθη του Χριστού. Ξεσκονίζονται, καλλωπίζονται, αρωματίζονται και στέλνονται συστημένες για τηλεοπτική προβολή. Τις φορές που έχουμε αρκετή τύχη μπορεί να πέσουμε πάνω σε επικά, χολιγουντιανά ιστορικά αριστουργήματα, όπως «Οι δέκα εντολές» (1956) του Σέσιλ ντε Μιλ, με τον Γιουλ Μπρίνερ και τον Τσάρλτον Ιστον. Αλλά πού τέτοια... Λόγω τώρα της επιβεβλημένα επιβαλλόμενης θρησκευτικής κατάνυξης και νηστείας, κινηματογραφικές πρεμιέρες δεν πρόκειται να πραγματοποιηθούν απόψε Μ. Πέμπτη. Η μάλλον απόψε θα βγει στις αίθουσες μόνο μία ταινία, «Η εξαφάνιση της Eleanor Rigby: Εκείνη» (2014) του Νεντ Μπένσον, με πρωταγωνιστές την Τζέσικα Τσαστέιν και τον Τζέιμς ΜακΑβόι. Λυπητερή ιστορία ενός γάμου υπό διάλυση μετά από το θάνατο ενός μωρού, ιδωμένη από τις ανάμεικτες οπτικές των δυο συζύγων. Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Μπένσον αλλού προβάλλεται ως ενιαία με τον υπότιτλο «Them» και αλλού σε δύο μέρη, «Εκείνη» και «Εκείνος», χωρίζοντας το δράμα στη μέση. Κάθε μέρος, όπως καταλάβατε, εστιάζει στην προσέγγιση του ενός συζύγου.
Ολες οι υπόλοιπες πρεμιέρες μεταφέρονται ανήμερα Πάσχα μόνο και μόνο για να σας κρατούν σε αγωνία. Ψυχολογικό θρίλερ τρόμου από την Αυστραλία, που καλλιεργεί όλα τα συστατικά του είδους, που είναι πιστό στις νόρμες και τα κλισέ του στοιχειωμένου σπιτιού, η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους της Τζένιφερ Κεντ «Οι σελίδες του τρόμου» - «Babadook» - (2014). Ο μίστερ Babadook εξετάζει μέσα από το πρίσμα του μελοδράματος τρόμου τη σχέση μιας νευρωτικής μητέρας με το γιο της που ποτέ δεν αγάπησε.
Ακόμα μια ταινία τρόμου με νότες ιατρικού θρίλερ, η αμερικανική «Το πείραμα Λαζάρου» - «The Lazarus Effect» - (2015), σε σκηνοθεσία Ντέιβιντ Γκελμπ, φλύαρο Β φιλμ, γεμάτο κλισέ και ανιαρούς χαρακτήρες.
Αμερικανική και η επόμενη ταινία «Υπόσχεση» - «The color of time» (2012). Ιδιαίτερη μεν, αδιάφορη δε, σκηνοθετημένη από 12 σκηνοθέτες, με ένα καστ εμπορικότατο. Επικεφαλής ο πολυεδρικός και παραγωγικός Τζέιμς Φράνκο που κινείται αενάως μεταξύ σινεμά και λογοτεχνίας, που εδώ επιστρέφει με ένα είδος πειραματικής βιογραφίας υποδυόμενος τον Αμερικανό ποιητή, νικητή ενός βραβείου Πούλιτζερ Σ. Κ. Γουίλιαμς.
Για το τέλος αφήσαμε την «καλύτερη» μάλλον ταινία της βδομάδας, ένα γεροδεμένο, καθόλου πρωτότυπο, αστυνομικό θρίλερ Β, με ίντριγκα που δεν ξεφεύγει από το αναμενόμενο, και τίτλο «Νυχτερινή καταδίωξη» - «Night Run» - (2015). Η σκηνοθεσία του Ζομ Κολέ, σκοτεινή και νευρική, ακουμπά στις σκηνές δράσης και καταδίωξης, ενώ πρωταγωνιστές είναι δυο εμβληματικοί ηθοποιοί του είδους. Ο Λίαμ Νίσον και ο πάντα εξαίρετος Εντ Χάρις. Και να θυμάστε... Οι νέες ταινίες προβάλλονται από την Κυριακή του Πάσχα!
