Η κυρίαρχη πλέον αντίληψη σε παγκόσμιο επίπεδο (με ελάχιστες εξαιρέσεις, της Κούβας π.χ.) για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τα μεταπτυχιακά είναι ότι πρόκειται για προϊόν, που απευθύνεται σε πελάτες.
Αν μια τέτοια θέση είναι σωστή, τότε, παρά τις ιδιαιτερότητές του και την πρωτύτερη αίγλη του ως κοινωνικού αγαθού, το προϊόν αυτό οφείλει να υπακούει σε όλους τους κανόνες της παγκόσμιας αγοράς. Θα πρέπει να είναι ανταγωνιστικό, καινοτόμο, κατάλληλης συσκευασίας, για να γίνει αποδεκτό από τις ιδιαίτερες απαιτήσεις τοπικών (εθνικών) αγορών και να «βελτιώνεται» με στόχο το περισσότερο κέρδος.
Στη χώρα μας, για ιστορικούς λόγους και κυρίως με την παρέμβαση του οργανωμένου φοιτητικού και λαϊκού κινήματος παλαιότερα, θεσμοθετήθηκαν κατακτήσεις, όπως δημόσια και δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση, άσυλο πανεπιστημιακών χώρων κ.λπ. Κατακτήσεις, βέβαια, που χάνονται, καθώς ένας συνδυασμός κάμψης της αγωνιστικότητας και μαζικότητας των κινημάτων με την πολύπλευρη κυβερνητική επίθεση οικονομικού στραγγαλισμού οδηγεί, αργά αλλά σταθερά, στην επιχειρηματική αντίληψη για τη διατήρηση και λειτουργία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Κατάργηση ασύλου, εμφάνιση διδάκτρων, χρηματοδοτούμενων «εδρών» σε πανεπιστήμια κ.λπ., λειτουργία «Ανοικτού Πανεπιστημίου» και «Διεθνούς» με δίδακτρα, προτροπή στη δημιουργία εταιρειών με σκοπό το κέρδος στα μέλη ΔΕΠ των πανεπιστημίων και ΤΕΙ (και χρηματική ενίσχυσή τους), βραβεύσεις καινοτομιών κ.λπ. είναι στοιχεία που διαμορφώνουν το κατάλληλο κλίμα για την πλήρη προσαρμογή των ΑΕΙ στους κανόνες της αγοράς.
Στις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες και σε Τουρκία και Κύπρο, τα ιδιωτικά ΑΕΙ εμφανίζονται σαν μανιτάρια (ελάχιστα εδώδιμα, τα περισσότερα δηλητηριώδη).
Στις παραδοσιακές «αναπτυγμένες εκπαιδευτικά» χώρες, Βόρεια Αμερική, Δυτική Ευρώπη και τελευταία BRICS, η ταυτόχρονη παρουσία δημόσιων (ή πολιτειακών) και ιδιωτικών ΑΕΙ και η επιχειρηματική δραστηριότητά τους παίρνει νέες διαστάσεις.
Με τη βοήθεια του διαδικτύου και των μηχανημάτων πρόσβασης και διαδικτύωσης (ηλεκτρονικοί υπολογιστές κ.λπ.), τα τελευταία δυο χρόνια εμφανίστηκαν εταιρείες που προσφέρουν τα MOOCs (Massive Open Online Courses), δηλαδή κάτι ως το Ανοικτό Πανεπιστήμιο στο διαδίκτυο σε μαζική κλίμακα.
Οι πάροχοι των μαθημάτων MOOCs ξεφυτρώνουν με γρήγορους ρυθμούς, κυρίως είναι κοινοπραξίες διαφόρων πανεπιστημίων από ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ινδία, Ευρωπαϊκές χώρες, Αυστραλία μαζί με εταιρείες λογισμικού, εκδοτικούς οίκους κ.λπ.
Ενας τέτοιος πάροχος, με το όνομα COURSERA (κοινοπραξία αμερικανικών πανεπιστημίων, όπως το Stanford, μαζί με το Πανεπιστήμιο του Τόκιο), κερδοσκοπικός στο χαρακτήρα, αναφέρει στην ιστοσελίδα του ότι μέχρι τις αρχές Γενάρη 2014 είχε προσφέρει 571 μαθήματα σε 22.232.448 (!) πελάτες - φοιτητές από 190 χώρες! Ομως τα νούμερα που δείχνουν είναι υπερφουσκωμένα (για διαφήμιση), όπως δείχνει το παράδειγμα ενός μαθήματος Βιοηλεκτρισμού του Πανεπιστημίου Duke, στο οποίο γράφτηκαν 12.725 πελάτες, από τους οποίους οι 7.761 είδαν ένα σχετικό βίντεο, 345 εξετάστηκαν και 313 πέρασαν.
Τα πιο μαζικά προγράμματα αυτού του τύπου είναι τα κερδοσκοπικά COURSERA (Πανεπιστήμια Μέριλαντ, Βιρτζίνια, Στάνφορντ, Γουάρτον και Τόκιο) και UDACITY (Πολυτεχνείο Τζόρτζια, Παν. Σαν Χοζέ, Google, Facebook και άλλες συναφείς εταιρείες) και το διαφημιζόμενο ως μη κερδοσκοπικό edX ( ΜΙΤ, Χάρβαρντ, Μπέρκλευ, Κιότο, Ντάρτμουθ, Πολυτεχνείο Βομβάης και δυο Αυστραλιανά Πανεπιστήμια).
Γιατί τα καλύτερα Πανεπιστήμια των ΗΠΑ, όπου τα δίδακτρα φοίτησης είναι πανάκριβα, προσφέρουν «δωρεάν» μαθήματα σε όποιον έχει υπολογιστή και πρόσβαση στο διαδίκτυο; Πού αποσκοπεί η «εγγραφή» σε ένα μάθημα ενός γνωστού καθηγητή, ενός καλού πανεπιστημίου, εκατοντάδων χιλιάδων φοιτητών - πελατών από κάθε γωνιά του πλανήτη; Ενώ βέβαια διαφημίζεται δωρεάν η «εγγραφή», στη συνέχεια υπάρχει πληρωμή για την πιστοποίηση, αγορά ηλεκτρονικών βιβλίων κ.λπ. και όλα αυτά για ένα πιστοποιητικό κάποιων γνώσεων!
Ας δούμε τι γράφει η COURSERA για την «αποστολή» της: «Είμαστε μια εκπαιδευτική πλατφόρμα με συνεργάτες κορυφαία πανεπιστήμια και οργανισμούς παγκοσμίως, που προσφέρει σε οποιονδήποτε δωρεάν μαθήματα. Οραματιζόμαστε ένα μέλλον όπου ο καθένας θα έχει πρόσβαση στην καλύτερη εκπαίδευση. Στόχος μας είναι με την εκπαίδευση που προσφέρουμε όλοι να καλυτερέψουν τη ζωή τους, τις ζωές των οικογενειών τους και τις κοινωνίες στις οποίες ζουν». Τι αγαθοεργίες!
Πολλά δισεκατομμύρια δολάρια επενδύονται σε αυτήν την επιχείρηση. Ανάλογες επιχειρήσεις στήνονται και για την προετοιμασία μαθητών από το ...νηπιαγωγείο μέχρι την τελευταία τάξη λυκείου (τα λεγόμενα σχολεία Κ-12). Μόνο γι' αυτά το 2012 επενδύθηκαν 425 εκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ (venture capitalists).
Ενδιαφέροντα στοιχεία μπορούν να βρεθούν στο τεύχος του Αυγούστου 2013 του περιοδικού «Scientific American». Για παράδειγμα, το ίδρυμα Gates επένδυσε σχεδόν 100 εκατομμύρια δολάρια για να δημιουργηθεί το inBloom όπου συμμετέχει εταιρεία του μεγιστάνα των ΜΜΕ Μέρντοχ και η εταιρεία Κάρνεγκι. Σκοπός της επένδυσης αυτής είναι να συγκεντρώσουν διάφορα προσωπικά στοιχεία των μαθητών από 5 Πολιτείες και να τα «ανεβάσουν» στο «δικτυακό σύννεφο», το οποίο θα διαχειρίζεται η γνωστή Amazon. Μιλάμε για στοιχεία, όπως όνομα, διεύθυνση, βαθμοί, συμμετοχή, προσαρμοστικότητα και άλλες λεπτομέρειες, που ούτε οι δάσκαλοι ούτε τα σχολεία μπορούν να δώσουν νόμιμα. Λεπτομερές ηλεκτρονικό φακέλωμα από το...νηπιαγωγείο!
Το διαδίκτυο μπορεί να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο. Στην εποχή της εξουσίας των αγορών, μπορεί να είναι και ένα επικίνδυνο εργαλείο. Οι τεχνολογίες Πληροφορικής εξελίσσονται ταχύτατα (κυρίως γιατί επενδύονται πολλά στη σχετική έρευνα και ανάπτυξη, και άρα υπόσχονται και εντέλει αποφέρουν τεράστια κέρδη). Το πώς χρησιμοποιούνται και πώς θα χρησιμοποιηθούν στο μέλλον πρέπει να απασχολήσει πολύ σοβαρά όχι μόνο τους ειδικούς περί την εκπαίδευση, αλλά και όλο το λαό. Ο καπιταλισμός θα διαφημίσει κάποιες φιλολαϊκές εφαρμογές (σε Υγεία, Πληροφόρηση, Επικοινωνίες κ.λπ.) για να κρύψει τις άλλες (πολεμικής βιομηχανίας, «μεγάλου αδελφού» κ.λπ.).
Οσον αφορά στην εκπαίδευση, οι επιχειρήσεις (αμιγείς ή πανεπιστήμια - επιχειρήσεις) χρησιμοποιούν αυτήν και άλλες τεχνολογίες για να κονσερβοποιήσουν το μάθημα - προϊόν (σαν «κόκα - κόλα» με την ίδια γεύση παντού), να καταστήσουν άχρηστους και άρα να απολύσουν δασκάλους και καθηγητές, να βγάλουν κέρδη και περισσότερα κέρδη, λανσάροντας κάθε φορά και νέα «μαθήματα - προϊόντα».
Καιρός για ενημέρωση και δράση!
Γιάννης ΜΙΣΙΡΛΗΣ
Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
