Παγκόσμια Μέρα για το Κορίτσι ήταν η χτεσινή, καθώς ο ΟΗΕ έχει καθιερώσει την 11η Οκτώβρη ως μέρα αφιερωμένη στα δικαιώματα των κοριτσιών σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, το περιεχόμενο που δίνεται στη συγκεκριμένη μέρα και τα επιχειρήματα που το συνοδεύουν, δε σηματοδοτούν προσπάθεια για αντιμετώπιση των προβλημάτων που διαπιστώνονται και περιγράφονται.
Η «επένδυση» στη βελτίωση της ζωής των κοριτσιών είναι «σωστή» και «έξυπνη»: Αυτό ισχυρίζονται οι διεθνείς οργανισμοί και οι διακρατικές ενώσεις και επιχειρηματολογούν πως η βελτίωση αυτή είναι συμφέρουσα με οικονομικούς όρους. «Κάθε 1 δολάριο που επενδύεται στη μείωση του χρόνιου υποσιτισμού μπορεί να καταλήξει σε μια επιστροφή έως και 30 δολαρίων». «Μειώνοντας την ανισότητα στην υγεία κατά 1% κάθε χρόνο, η ετήσια αύξηση του ΑΕΠ μιας χώρας θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 0,15%». «Οταν τα κορίτσια και οι γυναίκες έχουν εισόδημα, επανεπενδύουν το 90% αυτού στις οικογένειές τους». Τα παραπάνω είναι χαρακτηριστικά για τη λογική του υπολογισμού της σχέσης κόστους - οφέλους που προβάλλουν ΟΗΕ και UNICEF. Πρόκειται για λογική που συμβαδίζει με τα κριτήρια της «αγοράς». Ολα δηλαδή αποτιμώνται σε «προστιθέμενη αξία», σε χρήμα, σε κέρδος. Κάθε πολιτική που ασκείται, κάθε υπηρεσία που παρέχεται κρίνεται σε σχέση με τα έσοδα που αποφέρει, τα έξοδα που περιορίζει, από το βαθμό τελικά που εξυπηρετεί το κεφάλαιο.
Στην έκθεσή της «Η Κατάσταση των Παιδιών στον Κόσμο 2014», που δημοσιεύτηκε στις αρχές του έτους, η UNICEF διαπίστωνε, μεταξύ πολλών άλλων, τα παρακάτω: Περίπου 6,6 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών πέθαναν το 2012, κυρίως από αιτίες που προλαμβάνονται. Τα φτωχότερα παιδιά στον κόσμο έχουν σχεδόν 3 φορές λιγότερες πιθανότητες να έχουν ειδικευμένο προσωπικό κατά τη γέννηση τους, διατρέχοντας αυτά και οι μητέρες τους αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών κατά τον τοκετό. 11% των κοριτσιών παντρεύονται πριν από τα 15 τους χρόνια, θέτοντας σε κίνδυνο τα δικαιώματά τους στην υγεία, στην εκπαίδευση και την προστασία. 15% των παιδιών του κόσμου αναγκάζονται να δουλεύουν, υφίστανται οικονομική εκμετάλλευση και στερούνται το δικαίωμα στη μάθηση και το παιχνίδι.
Στην αντίστοιχη έκθεση για την κατάσταση των παιδιών στην Ελλάδα (Απρίλης 2014) διαπίστωνε τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης σε αυτά: Ο αριθμός των παιδιών, που βρίσκονταν σε κίνδυνο φτώχειας το 2012, ξεπέρασε το μισό εκατομμύριο και άγγιξε το 26,9% του συνόλου των παιδιών (έναντι 23,7% το 2011). Το 86,5% των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά το 2012, δήλωναν αδυναμία πληρωμής μιας βδομάδας διακοπών. Το 45,9% των φτωχών νοικοκυριών με παιδιά δήλωναν οικονομική αδυναμία για ικανοποιητική θέρμανση. Εκτιμούσε ακόμα ότι σημαντικός αριθμός παιδιών δεν έχει ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη λόγω απώλειας ασφαλιστικών δικαιωμάτων των γονέων τους. Σχολίαζε το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των παιδιών σε υπηρεσίες βρεφονηπιακής φροντίδας, επισημαίνοντας ότι οι δημοτικοί παιδικοί σταθμοί δεν επαρκούν και οι ιδιωτικοί κοστίζουν. Αλλά έχει αποδειχτεί και στην πράξη ο υποσιτισμός παιδιών από την πείρα των σχολείων.
Ομως, η σημερινή πραγματικότητα, τόσο στις λεγόμενες «αναπτυσσόμενες» όσο και στις «ανεπτυγμένες» καπιταλιστικά χώρες, δεν αλλάζει με «Παγκόσμιες Μέρες» ούτε με επιχειρήματα όπως τα παραπάνω. Η αλλαγή της σημερινής κατάστασης προϋποθέτει ριζικές αλλαγές που θα φέρουν τις ανάγκες των λαϊκών στρωμάτων στο προσκήνιο και που θα τις ικανοποιούν, και μέσα σε αυτά και των παιδιών, στο επίκεντρο της οργάνωσης της παραγωγής. Αλλά αυτό προϋποθέτει τη σοσιαλιστική οργάνωση της κοινωνίας.
Πρωτόγνωρες κατακτήσεις για τους εργαζόμενους
Απόδειξη για τις δυνατότητες που υπάρχουν να ικανοποιηθούν τα σύγχρονα δικαιώματα της λαϊκής οικογένειας, και πρώτα απ' όλα των παιδιών της, είναι η πείρα από τα επιτεύγματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη Σοβιετική Ενωση. Στη σοσιαλιστική κοινωνία, τα παιδιά θεωρούνταν «προνομιούχα τάξη» και οι εργαζόμενοι γονείς τους είχαν στη διάθεσή τους μια σειρά δημόσιες και δωρεάν υπηρεσίες και υποδομές που τους παρείχαν ουσιαστική βοήθεια και στήριξη για να τα αναθρέψουν.
Η υγεία των παιδιών βρέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής του κρατικού σοβιετικού συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, που δημιουργήθηκε μετά το 1917. Στο πλαίσιό του καθιερώθηκε δωρεάν ιατρική περίθαλψη για όλον τον πληθυσμό. Για πρώτη φορά στον κόσμο καθιερώθηκε η γενική ιατρική παρακολούθηση των παιδιών από παιδίατρους και νοσηλεύτριες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα μέσα της δεκαετίας του 1980, 160 εκατομμύρια άνθρωποι περνούσαν κάθε χρόνο από προληπτικό έλεγχο, ενώ πάνω από 35 εκατομμύρια, μεταξύ των οποίων τα παιδιά, βρίσκονταν σε διαρκή ιατρική παρακολούθηση. Λειτουργούσαν πάνω από 28 χιλιάδες γυναικεία ιατρεία και παιδικές πολυκλινικές.
Χαρακτηριστικό είναι ακόμα το παράδειγμα του συστήματος Πρόνοιας σε ό,τι αφορά τον τομέα της Προσχολική Αγωγής. Στη Σοβιετική Ενωση η ικανοποίηση των αναγκών της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής ανάπτυξης των παιδιών, αποτελούσε αντικείμενο υψηλής φροντίδας. Το 1987 πάνω από 16 εκατομμύρια παιδιά πήγαιναν σε 140 χιλιάδες δημόσιους παιδικούς σταθμούς. Ως πρώτος κρίκος στο σοβιετικό σύστημα Προσχολικής Αγωγής, ο παιδικός σταθμός απευθυνόταν σε παιδιά που συμπλήρωναν το πρώτο τους έτος. Το προσωπικό τους αποτελούνταν από ανθρώπους ειδικά εκπαιδευμένους υγειονομικούς, δασκάλους και εκπαιδευτικούς βοηθούς, ενώ το καθημερινό πρόγραμμα, από τις δραστηριότητες μέχρι τα γεύματα, ήταν προσαρμοσμένα στις ανάγκες των παιδιών με βάση την ηλικία τους. Ιδιαίτερη βαρύτητα δινόταν στο ζήτημα της εκπαίδευσης στο σπίτι, της ανατροφής στο πλαίσιο της οικογένειας. Στους γονείς προσφέρονταν παιδαγωγικές συμβουλές, ενώ οι ίδιοι συμμετείχαν ενεργά στη δουλειά των κέντρων παιδικής πρόνοιας.
Ειδική μέριμνα υπήρχε και για το δικαίωμα των παιδιών στις διακοπές και την αναψυχή. Στην ΕΣΣΔ λειτουργούσαν έως και 40 χιλιάδες παιδικές κατασκηνώσεις διαφόρων τύπων: Κατασκηνώσεις αθλητικές, τουριστικές, για παιδιά με προβλήματα υγείας. Σε αυτές, κάθε χρόνο ξεκουράζονταν δωρεάν ή με πολύ χαμηλό κόστος περίπου 10 εκατομμύρια παιδιά.
Μάχη για την εξάλειψη αναχρονιστικών αντιλήψεων και πρακτικών
«Τα ζώα δε δοκιμάζουν τόσες ταλαιπωρίες όσες υποφέρουν οι γυναίκες μας». Με τη φράση αυτή περιγράφει τη βαθιά ανισοτιμία των γυναικών και των κοριτσιών που επικρατούσε σε συγκεκριμένες περιοχές μια σοβιετική γυναίκα σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στις σελίδες του «Ριζοσπάστη», στις 8/3/1928. Η ανισόμετρη ανάπτυξη του καπιταλισμού και η βαθιά καθυστέρηση που κυριαρχούσε σε αυτές τις περιοχές, κληροδότησε στο σοσιαλισμό ακραίες αναχρονιστικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις για τη θέση της γυναίκας. Το σοβιετικό κράτος δε συμβιβάστηκε με τη βαριά αυτή κληρονομιά, αλλά ρίχτηκε στη μάχη για την εξάλειψή της, με θαυμαστά αποτελέσματα. Η εξαφάνιση του αναλφαβητισμού, η εκπαίδευση των κοριτσιών, οι επαγγελματικές και επιστημονικές σπουδές για τις νέες γυναίκες, η λειτουργία συμβουλευτικών γραφείων και ιδρυμάτων προστασίας της μητρότητας και των παιδιών, αντιμετώπισαν προλήψεις και δεισιδαιμονίες, δημιούργησαν νέα ήθη και αξίες, αντίστοιχα με τη νέα κοινωνία.
Στη βάση της νέας, σοσιαλιστικής κοινωνίας, βρισκόταν η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και ο κεντρικός σχεδιασμός της παραγωγής, με στόχο να εξασφαλίζεται η ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών σε ανώτερο συνεχώς επίπεδο. Αυτές οι σχέσεις παραγωγής έθεσαν στο επίκεντρο της προσοχής του σοσιαλιστικού συστήματος τον άνθρωπο, και πρώτα από όλα τα παιδιά, τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες τους. Τα επιτεύγματα του σοσιαλισμού, τα δικαιώματα που απολάμβαναν οι εργαζόμενοι και τα παιδιά τους, δεν ήταν μόνο πρωτόγνωρα για την εποχή που σημειώθηκαν. Αποτελούν και σήμερα φάρο για την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα που υποφέρουν. Ειδικά σήμερα που οι στερήσεις για τη λαϊκή οικογένεια και τα παιδιά της μεγαλώνουν, δείχνουν πως ο δρόμος που πρέπει να βαδίσουν δεν είναι αυτός της μείωσης των απαιτήσεων σε όλο και χαμηλότερο επίπεδο. Δείχνουν τι μπορεί να προσφέρει στους εργαζόμενους η απελευθέρωσή τους από την εκμετάλλευση του κεφαλαίου. Αποδεικνύουν πως ο άλλος δρόμος ανάπτυξης, όπου οι εργαζόμενοι θα καρπώνονται τον πλούτο που παράγουν, είναι προϋπόθεση για να ικανοποιηθούν στο σύνολό τους οι σύγχρονες ανάγκες της λαϊκής οικογένειας και των παιδιών της.
Ευτυχία ΧΑΪΝΤΟΥΤΗ
